W kolejnej części cyklu „Profesjonalizm lekarski” przyjrzymy się wyzwaniu dla postaw profesjonalnych, jakie stwarzają trudne relacje terapeutyczne. Prześledzimy przyczyny powstania takich relacji oraz podstawowe techniki komunikacji lekarz – pacjent, które mogą poszerzyć zakres profesjonalnych umiejętności radzenia sobie w tych sytuacjach.

CELE ARTYKUŁU

Po przeczytaniu artykułu czytelnik powinien wiedzieć:

• jakie są czynniki wyzwalające powstanie trudnej relacji terapeutycznej
• jaka jest dynamika takiej relacji
• jak sobie radzić z własnymi emocjami podczas podobnych interakcji
• jak odnieść się wobec trudnych relacji terapeutycznych w aspekcie komunikacji lekarz – pacjent

Szacuje się, że nawet 15-30% pacjentów jest uznawanych przez lekarzy za trudnych.¹ Pacjenci ci wywołują w lekarzach negatywne emocje, takie jak złość, frustrację, lub wątpliwości co do własnych kompetencji i sensu wykonywanej pracy.^2-4 W coraz większej ilości rozważań na ten temat wskazuje się nie tylko charakterystyki takich pacjentów, ale zwraca również uwagę na transakcyjny model relacji lekarz – pacjent.^3-6 Oznacza to, że to, czy pacjent zostanie odebrany jako trudny, zależy również od cech, doświadczeń i przekonań samego lekarza.^3,6 Dlatego postulowana jest zmiana paradygmatu z „problemowego pacjenta” na „trudną relację terapeutyczną”, chociażby ze względu na uniknięcie stygmatyzowania określonych grup, w dodatku obwinianych za tworzenie problemów.^3,5,7

Czynniki po stronie pacjentów

Wśród zachowań, które sprawiają, że pacjent zostaje uznany za trudnego, można wyróżnić brak szacunku do lekarza, kłamstwa, silne pobudzenie emocjonalne, np. agresję.³ Są to też niechęć nawiązania relacji terapeutycznej przez podważanie zasadności wskazanej terapii czy wykonywanie zaleceń terapeutycznych, diagnostycznych wedle własnego osądu (całkowity brak lub nieprzewidywalne zachowania),^8,9 a także nieufność, brak zadowolenia z relacji terapeutycznej i zapewnionej opieki.^6,9 Co więcej, może to też być niewrażliwość na próby poprawy przez zespół terapeutyczny tego stanu rzeczy, takie jak dodatkowe konsultacje i wyjaśnianie problemów.⁹

Wspomina się też o pacjentach, którzy przychodzą do lekarza z własnym pomysłem na terapię i na to, co im dolega i jak należy ich leczyć.^5,10 Pacjenci mogą również wyolbrzymiać dolegliwości (lub symulować), aby odnieść określoną korzyść (np. dostęp do leków).⁴ Nieraz wizyta ma służyć zaspokojeniu potrzeb emocjonalnych, wynikających z różnych przeżyć pacjenta.¹¹ Wspomina się również symptomy o niewyjaśnionej etiologii oraz występowanie wielu symptomów i problemów jednocześnie.³