Kliniczne zastosowania diagnostyki autofluorescencyjnej i fotodynamicznej
Zastosowanie w dermatologii
W praktyce klinicznej diagnostyka autofluorescencyjna i fluorescencyjna znalazła szerokie zastosowanie w dermatologii – zarówno w rozpoznawaniu zmian nowotworowych i przednowotworowych skóry, jak i w ocenie skuteczności zastosowanego leczenia oraz w dalszym monitorowaniu chorych. Metoda okazała się szczególnie przydatna w ocenie klinicznie podejrzanych zmian skórnych, zmian przednowotworowych oraz wczesnych zmian nowotworowych, zwłaszcza mnogich. Pozwala na weryfikację zmian i określenie stopnia ich wysycenia substancjami fotouczulającymi jako przygotowania do ewentualnej terapii fotodynamicznej. W piśmiennictwie podkreśla się wyjątkową przydatność diagnostyki fluorescencyjnej w ocenie zmian o podejrzanym charakterze, zwłaszcza zakwalifikowanych do leczenia paliatywnego lub umiejscowionych w okolicach narządów zmysłów oraz narządów ważnych dla życia. Wyniki przeprowadzonych badań klinicznych świadczą o wybitnej skuteczności tych nieinwazyjnych metod w diagnostyce oraz kontroli, zastosowanym leczeniu, również fotodynamicznym, a także w ocenie radykalności leczenia chirurgicznego i radioterapii.
Zastosowanie w pulmonologii
W przeprowadzonych dotychczas badaniach klinicznych w zakresie pulmonologii udowodniono znaczną skuteczność fluorescencyjnych metod obrazowania w diagnostyce zmian o charakterze nowotworowym, zwłaszcza w przypadkach wątpliwych, w których tradycyjne metody diagnostyczne nie pozwalają na ustalenie jednoznacznego rozpoznania. Szczególnie intensywne są badania nad udoskonalaniem metod ujawniających zmiany przednowotworowe i wczesne postacie nowotworów.
Wyodrębniono szereg sytuacji klinicznych, w których obrazowanie autofluorescencyjne może przynosić określone korzyści diagnostyczne. Należy do nich diagnostyka chorych z objawami klinicznymi zdecydowanie sugerującymi raka odoskrzelowego płuca, u których w badaniu cytologicznym plwociny wykryto komórki nowotworowe, natomiast obraz radiologiczny klatki piersiowej ani bronchoskopia wykonywana w świetle białym nie wykazały nieprawidłowości. Ocenie autofluorescencyjnej powinni być też poddani chorzy z objawami klinicznymi zdecydowanie sugerującymi raka odoskrzelowego płuca, bez zmian w badaniu radiologicznym klatki piersiowej, z ujemnym wynikiem badania cytologicznego plwociny oraz prawidłowym wynikiem bronchoskopii w świetle białym. Kolejna grupa to chorzy bez objawów klinicznych, ale z podejrzanym obrazem radiologicznym i (lub) bronchoskopowym oraz ujemnym wynikiem badania cytologicznego plwociny w kierunku komórek nowotworowych.
Diagnostykę autofluorescencyjną i fluorescencyjną można też wykorzystać w celu dodatkowej oceny stopnia zaawansowania rozpoznanego raka odoskrzelowego płuca zakwalifikowanych do leczenia chirurgicznego, we wspomaganiu nieinwazyjnej kontroli po lobektomii lub pulmonektomii z powodu raka płuca, rozpoznawaniu wznowy po operacji, a także wówczas, gdy konieczna jest ocena patomorfologiczna błony śluzowej dróg oddechowych.
Zastosowanie w gastroenterologii
Diagnostyka fluorescencyjna i autofluorescencyjna znalazła szerokie zastosowanie w gastroenterologii. Pojawia się coraz więcej nowych koncepcji dotyczących potencjalnego wykorzystania tych metod obrazowania endoskopowego celem poprawy trafności pobierania wycinków drogą biopsji.
Badania kliniczne prowadzone w ośrodkach endoskopowych w Polsce i na świecie dowiodły znaczącej skuteczności oceny autofluorescencyjnej zarówno w profilaktyce, jak i w ocenie zastosowanego leczenia endoskopowego oraz chirurgicznego. Ocena chorych diagnozowanych tą metodą pozwoliła na wyodrębnienie szeregu wskazań do jej wykorzystania w gastroenterologii.
Rycina 1. Zmiana o charakterze przełyku Barretta w endoskopii autofluorescencyjnej (materiał własny).
Rycina 2. Zmiana o charakterze przełyku Barretta w obrazowaniu w świetle białym (materiał własny).
Do takich wskazań należą:
- wrzodziejące zapalenie jelita grubego, zwłaszcza trwające ponad 7 lat
- zapalenie całej okrężnicy
- zapalenie lewej połowy okrężnicy trwające 10-12 lat
- ocena polipów jelita grubego, szczególnie o charakterze adenoma villosum i tubulovillosum
- ocena mnogich zmian o charakterze polipowatym
- okresowa ocena zespolenia po resekcji z powodu raka jelita grubego, szczególnie u chorych z podejrzeniem wznowy procesu nowotworowego na podstawie objawów klinicznych i wyników oznaczeń markerów biochemicznych
- ocena chorych na zespoły genetyczne, w przebiegu których ryzyko wystąpienia raka jelita grubego jest zwiększone.
W górnym odcinku przewodu pokarmowego diagnostyka autofluorescencyjna jest metodą szeroko stosowaną w poszukiwaniu ognisk dysplastycznych w obrębie przełyku Barretta (ryc. 1 i 2) i celowanym pobieraniu wycinków do badania histopatologicznego, a także w ocenie łagodnych zmian ektopowych lub brodawczakowatych w obrębie jamy ustnej i przełyku.
Zastosowanie w ginekologii
W ginekologii rozpatruje się możliwości wykorzystania diagnostyki autofluorescencyjnej w ocenie wczesnych zmian sromu oraz szyjki macicy.
Do wymienianych w piśmiennictwie najczęstszych wskazań do zastosowania tej metody należą:
- ocena chorych z nieprawidłowym wynikiem badania cytologicznego wymazu pobranego z szyjki macicy – cechami zmiany środnabłonkowej dużego stopnia (HSIL – high stage intraepithelial lesions)
- oceny sromu po leczeniu radykalnym z powodu nowotworu sromu u chorych z cechami wznowy
- ocena zmian o charakterze liszaja twardzinowego lub liszaja z potwierdzoną dysplazją (VIN I – vulvar intraepithelial neoplasia I, VIN II, VIN III).