Głównym przeciwwskazaniem do szczepienia jest nadwrażliwość na którykolwiek ze składników szczepionki lub wystąpienie objawów nadwrażliwości po poprzedniej dawce. Przeszkodę stanowią również ostre stany zapalne, szczególnie te z gorączką >38,5ºC.
Przeciwwskazaniami do szczepienia NIE SĄ natomiast: karmienie piersią, zakażenie innymi wirusami hepatotropowymi (w tym wirusem zapalenia wątroby typu C), terapie interferonem, leczenie antybiotykami, astma oskrzelowa, drgawki i ustabilizowane stany/choroby neurologiczne oraz wcześniactwo.
U wszystkich osób prawidłowo zaszczepionych nie ma potrzeby stosowania dawek przypominających. Przed kwalifikacją do szczepienia nie jest konieczne rutynowe oznaczenie antygenu HBs. Wydaje się jednak, że badanie takie może być korzystne ze względu na możliwość wcześniejszego wykrycia zakażenia u pacjenta stanowiącego potencjalne źródło zakażenia, co pozwoli na niezwłoczne podjęcie działań profilaktycznych i ewentualne wdrożenie odpowiedniego leczenia. Badanie takie warto szczególnie rozważyć, gdy dane z wywiadu wskazują na możliwość kontaktu z HBV w przeszłości.
Jak ocenić skuteczność przeprowadzonego szczepienia?
Miarą efektywności przeprowadzonego szczepienia jest ocena miana przeciwciał anty-HBs. Miano przeciwciał anty-HBs >10 j.m./ml uważane jest za miano protekcyjne i potwierdza uodpornienie. Ze względu na udokumentowaną wysoką skuteczność szczepionki rutynowa ocena tego parametru nie jest wymagana, ale warta rozważenia u osób, u których obciążenie chorobami przewlekłymi może prowadzić do słabszej odpowiedzi na szczepienie. Ponadto ocena odpowiedzi na szczepienie jest zasadna po 1-2 miesiącach po szczepieniu podstawowym. Oznaczenie tego parametru po kilku/kilkunastu latach od szczepienia, poza stwierdzeniem samej obecności przeciwciał anty-HBs, nie pozwoli na jednoznaczne stwierdzenie, czy niższe od protekcyjnego stężenie przeciwciał jest wynikiem naturalnego spadku, czy też pacjent nie odpowiedział prawidłowo na szczepienie.
Warto pamiętać, że wysoka skuteczność szczepienia >95% nie oznacza, że wszystkie zaszczepione osoby wytworzą protekcyjne miana przeciwciał. Jeżeli prawidłowo przeprowadzone szczepienie nie przyniosło pożądanych rezultatów, można powtórzyć podstawowy schemat szczepienia. Gdy i wówczas nie ma efektu, taką osobę uznaje się za trwale nieodpowiadającą na szczepienie i nie podejmuje się kolejnych prób szczepienia.14
Kto nie wymaga szczepienia?
Należy przeprowadzić wnikliwą ocenę u osób, które nie pamiętają, czy w przeszłości zostały poddane takiemu szczepieniu, czy przeprowadzono pełne szczepienie podstawowe oraz które nie dysponują dokumentacją potwierdzającą ten fakt. Warto wówczas sprawdzić obecność przeciwciał anty-HBs. Jest to bowiem kilka razy tańsze od szczepienia, które w przypadku odpowiedniego miana przeciwciał może okazać się zupełnie niepotrzebne. Obecność przeciwciał anty-HBs wskazuje na odporność na zakażenie HBV. Może być ona zarówno wynikiem przebytej infekcji (odporność swoista czynna, naturalna), jak i uodpornienia po podaniu szczepionki (odporność swoista czynna, sztuczna). Osoby prawidłowo zaszczepione w przeszłości, u których nie stwierdzono stanu immunosupresji, nie wymagają dodatkowego szczepienia przed zabiegiem operacyjnym, nawet gdy miano anty-HBs wynosi <10 j.m./ml. Efektywna odpowiedź na kontakt z HBV jest wówczas realizowana dzięki długo żyjącym komórkom pamięci immunologicznej, które w razie potrzeby zdążą odpowiednio zareagować.
Oznaczenie HBsAg ma uzasadnienie w przypadkach, gdy wywiad obciążony jest hospitalizacjami, niezależnie, czy przeprowadzano zabiegi operacyjne, czy też nie, a także gdy rozpoznano choroby przewlekłe. Wynik pozytywny pozwala na wykrycie osób przewlekle zakażonych, a tym samym eliminuje potrzebę wykonania szczepienia.
W przypadku niejednoznacznego wywiadu dotyczącego możliwości przebycia ostrego WZW B pomocne może być oznaczenie przeciwciał anty-HBc. Obejmuje ono obecność przeciwciał klasy IgG, tzw. total, występujących u wszystkich, u których doszło do zakażenia HBV. Stwierdzenie obecności przeciwciał anty-HBc wraz z obecnością lub bez obecności anty-HBs, przy niewykrywalnym HBV-DNA w surowicy wskazuje na zakażenie utajone. W takich przypadkach HBV-DNA wykrywany jest jedynie w wątrobie. Ustalenie przebytej infekcji lub podejrzenie zakażenia utajonego ma szczególne znaczenie u osób z zaburzeniami układu immunologicznego, wynikającymi zarówno z chorób tego układu, nowotworów innych narządów, jak i leczenia immunomodulującego (w tym biologicznego), immunosupresyjnego lub chemioterapii ze względu na możliwość reaktywacji lub zaostrzenia procesu chorobowego.2,4,15
Podsumowanie
Przewlekłe zakażenie HBV, mimo postępów w terapii, stanowi wciąż nierzadki i wymagający znacznych kompetencji problem zdrowotny. Personel medyczny i pacjenci są nadal zagrożeni zakażeniem ze względu na brak możliwości wyeliminowania przypadkowych ekspozycji na HBV. Szczepienie przed planowanymi hospitalizacjami/zabiegami operacyjnymi jest integralną składową kompleksowego postępowania zapobiegawczego przeciwko WZW B. Skuteczne szczepienie praktycznie eliminuje ryzyko zakażenia. Pozwala to na przerwanie transmisji zakażenia, ale także poprawia sposób kwalifikacji do zabiegu operacyjnego i chroni przed potencjalnymi powikłaniami w przyszłości.