Temat numeru
Zastosowanie terapii fotodynamicznej w dermatologii
dr n. med. Dorota Nowicka1
lek. Magdalena Kamińska1
lek. Julia Sieczych1
prof. dr hab. n. med. Sławomir Majewski1
prof. dr hab. inż. Mirosław Kwaśny2
• Omówienie mechanizmu działania terapii fotodynamicznej (PDT)
• Główne wskazania do stosowania PDT w dermatologii – na podstawie najnowszych wytycznych europejskich
• Perspektywy wykorzystania PDT w innych schorzeniach dermatologicznych
Terapia fotodynamiczna (PDT – photodynamic therapy) jest metodą, której działanie przeciwnowotworowe, przeciwdrobnoustrojowe i immunomodulujące znajduje coraz większe zastosowanie w wielu dziedzinach medycyny, zwłaszcza w dermatologii. Mechanizm działania PDT opiera się na wykorzystaniu reakcji fotochemicznej z udziałem światła o odpowiednio dobranej długości fali oraz leku uwrażliwiającego na światło (fotosensybilizatora), kumulowanego w zmienionej chorobowo tkance.
Koncepcja wykorzystania PDT liczy sobie już ponad 100 lat. Jednak to w ostatnim czasie, dzięki udoskonalaniu niezbędnej aparatury, a przede wszystkim tworzeniu nowych fotosensybilizatorów, nabiera coraz większego znaczenia w diagnostyce i terapii. Swobodny dostęp do zmian zlokalizowanych na skórze, a także łatwość aplikacji leku i światła powodują, że to właśnie dermatologia jest dziedziną, w której PDT rozwija się najintensywniej i jest stosowana w coraz większej liczbie wskazań.
Mechanizm działania terapii fotodynamicznej
Do osiągnięcia reakcji fotochemicznej, która stanowi istotę PDT, niezbędne są 3 elementy:
- światło o odpowiednio dobranej długości fali
- substancja uwrażliwiająca na jego działanie (fotosensybilizator), skumulowana w docelowej tkance
- tlen obecny w tkance, w której ma zajść reakcja.
Energia światła powoduje wzbudzenie fotosensybilizatora, który reagując z tlenem cząsteczkowym, generuje reaktywne formy tlenu (ROS – reactive oxygen species). W efekcie dochodzi do uszkodzenia tkanki docelowej (ryc. 1)1.
Obok bezpośredniego działania cytotoksycznego doprowadzającego do apoptozy i nekrozy tkanek istnieją dodatkowe mechanizmy destrukcji: okluzja naczyń krwionośnych i limfatycznych oraz wpływ PDT na układ immunologiczny z uwalnianiem cytokin prozapalnych (IL-1β, IL-6), białek szoku termicznego (HSP70 – heat shock proteins 70), wewnątrzkomórkowych cząstek DAMPs (damage-associated molecular patterns), aktywacją układu dopełniacza2,3. Stan zapalny rozwijający się po zabiegu PDT jest więc nie tylko objawem reakcji fototoksycznej, lecz także niezbędnych w procesie leczniczym mechanizmów immunostymulujących. Badania pokazały, że hamowanie reakcji zapalnej redukuje efekt leczniczy PDT4. Istnieją również obserwacje dotyczące wpływu PDT na produkcję prokolagenu typu I i III oraz metaloproteinaz macierzy pozakomórkowej (MMPs – matrix metalloproteinases), co może wpływać na przebudowę skóry właściwej, wykorzystywaną w leczeniu keloidów i w zabiegach fotoodmładzania5,6.
