W warunkach fizjologicznych jego synteza i wydzielanie są hamowane przez glukozę, tłuszcze i ciała ketonowe oraz przez insulinę, somatostatynę i inkretyny jelitowe. Bodźcem do wydzielania glukagonu są katecholaminy, glikokortykosteroidy oraz GH.
Cukrzyca w guzie wydzielającym glukagon (glukagonoma) występuje w ok. 40 proc. przypadków, zwykle dopiero w bardzo późnej fazie choroby. Jest zazwyczaj wtedy składową wielu objawów:
- utraty wagi,
- nekrolitycznego rumienia wędrującego,
- zapalenia błony śluzowej jamy ustnej,
- biegunki.
Ze względu na wpływ glukagonu na zwiększony wyrzut glukozy z wątroby i jednoczesny wzrost stężenia insuliny cukrzyca w glukagonoma, jeżeli wystąpi, jest zwykle łagodna i nie prowadzi do kwasicy ketonowej oraz rzadko wymaga insuliny do wyrównania. Skuteczne leczenie glukagonoma jest rzadko możliwe, gdyż w 90 proc. przypadków guzy mają charakter złośliwy i są rozpoznawane w bardzo późnych fazach. Jednak, jeżeli się powiedzie, to ustępują cukrzyca oraz zmiany skórne.
Nadmiar aldosteronu
W aldosteronoma zaburzenia tolerancji węglowodanów występują w około 50 proc. przypadków i są spowodowane hipokaliemią. Niskie stężenie potasu prowadzi do zaburzenia wydzielania insuliny przez komórki β. Potas jest niezbędny do prawidłowej depolaryzacji błony komórkowej komórki β w odpowiedzi na wzrost glukozy. Wykazano, że u zdrowych osób zmniejszenie rezerw potasu o 200-500 mEq (ok. 10 proc. całkowitej zawartości potasu w organizmie) przez 5-14 dni prowadzi do łagodnej nietolerancji glukozy, podczas gdy insulinowrażliwość nie zmienia się. U osób z nadmiarem aldosteronu (przerost komórek mineralokortykotropowych lub guz produkujący aldosteron) w testach doustnego obciążenia glukozą odpowiedź insulinowa jest opóźniona lub zmniejszona.
Choć w nadmiarze aldosteronu cukrzyca występuje rzadko, to dla diabetologów informacja o wpływie niedoboru potasu na wydzielanie insuliny jest bezcenna. Pozwala nam zrozumieć, jak istotne jest uzupełnianie potasu u osób leczonych tiazydowymi, tiazydopodobnymi oraz pętlowymi lekami moczopędnymi oraz u tych, u których są stosowane glikokortykosteroidy, również prowadzące do utraty potasu. Niedobór tego elektrolitu może pogorszyć przebieg cukrzycy, a u osób w stanie przedcukrzycowym zwiększyć ryzyko progresji do cukrzycy.
Ponadto niedobór potasu u pacjenta z cukrzycą i źle wyrównanym nadciśnieniem tętniczym powinien skłonić do diagnostyki wtórnych przyczyn nadciśnienia. Właściwe rozpoznanie pozwoli bowiem na wdrożenie właściwego postępowania farmakologicznego.
Podsumowanie
1. Choroby endokrynologiczne, zarówno te przebiegające z nadmiarem hormonów, jak i te o charakterze autoimmunizacyjnym bardzo często kojarzą się z zaburzeniami gospodarki węglowodanowej, w tym z cukrzycą.
2. Pierwszą osobą rozpoznającą zaburzenia endokrynologiczne może być więc diabetolog, ale także osobą, która jako pierwsza rozpozna zaburzenia węglowodanów i może wprowadzić leczenie, bywa endokrynolog.
3. Niezależnie od posiadanej specjalizacji musimy pamiętać o tym związku i patrzeć holistycznie na naszych pacjentów.