Kobiety po operacji na szyjce macicy

Specyficzną grupą są kobiety po przebytych operacjach na szyjce macicy. Z oczywistych powodów konizacja lub amputacja szyjki macicy skraca jej długość. Stan po konizacji lub amputacji oznacza a priori skrócenie szyjki w badaniu USG. W tej grupie pacjentek posługiwanie się typowym kryterium rozpoznania niewydolności szyjki macicy, jakim jest długość <25 mm, może prowadzić do nadrozpoznawalności niewydolności. Badania na dużej grupie kobiet poddanych w przeszłości konizacji dużą pętlą elektryczną wskazują (w analizie wielowymiarowej uwzględniającej inne znane czynniki ryzyka porodu przedwczesnego), że jest ona niezależnym czynnikiem ryzyka wcześniejszego zakończenia ciąży.63 W metaanalizie przypadków ciąż po konizacji szyjki stwierdzono, że znacznie częściej długość szyjki macicy wynosi <30 mm (OR 4,88; 95% CI 1,56-15,25).42 Jednocześnie przebycie zabiegu znacznie zwiększało ryzyko porodu przed 28 tygodniem ciąży (OR 2,33; 95% CI 1,84-2,94), porodu przed 32/34 tygodniem ciąży (OR 1,98; 95% CI 1,31-2,98) oraz przedwczesnego odpływania płynu owodniowego (OR 1,88; 95% CI 1,54-2,29). W grupie 106 kobiet po amputacji szyjki z powodów onkologicznych 20% poroniło w pierwszym trymestrze ciąży, 3% – w drugim trymestrze, 4% urodziło w tygodniach 24-31 i 6 dni, 14% – w tygodniach 32-36 i 6 dni, 55% zaś donosiło ciążę.62 Cytowane wyniki wyraźnie wskazują, że konizacja lub amputacja szyjki macicy zmniejsza szanse na donoszenie ciąży. Odpowiedź na pytanie, czy wobec tego powinno się zakładać szwy szyjkowe u kobiet po konizacji lub amputacji szyjki macicy, nie jest jednoznaczna. Zwiększone ryzyko nie oznacza, że założenie szwu je zmniejszy. W badaniach Rafaeli-Yehudai i wsp.64 w przypadku kobiet po konizacji szew założono u 22% badanych. Analiza wieloczynnikowa jednoznacznie wskazała, że założenie szwu po konizacji zwiększało ryzyko porodu przed ukończeniem 34 tygodnia ciąży (31,8% vs 5,8%).

Ciąża dwupłodowa

Inaczej wygląda ocena szyjki macicy w ciąży bliźniaczej. W tym przypadku częściej dochodzi do skracania się szyjki macicy. W badaniach Goyi i wsp.28 w ciążach dwupłodowych między 18 a 22 tygodniem skrócenie szyjki macicy do ≤25 mm obserwowano u 6% kobiet, co stanowi wartość 10-krotnie większą niż w ciążach pojedynczych. W badaniach To i wsp.82 skrócenie szyjki do ≤25 mm między 22 a 24 tygodniem ciąży obserwowano u 15% pacjentek. Zakładania szwu szyjkowego w niewydolności szyjki macicy rozpoznanej w ciąży bliźniaczej na podstawie badania USG nie uważa się za skuteczne,67 a według niektórych badań może ono nawet zwiększać ryzyko przedwczesnego zakończenia ciąży.11,39

W wieloośrodkowych badaniach PECEP-Twins analizowano efektywność zakładania pessarów u kobiet w ciążach bliźniaczych z rozpoznanym w badaniu USG skróceniem szyjki macicy ≤25 mm.28 Założenie pessaru statystycznie istotnie zmniejszało częstość porodów samoistnych przed 34 tygodniem ciąży (16,2% vs 39,4%) bez znamiennego wpływu na odsetek powikłań u dzieci.

W specyficznych sytuacjach klinicznych założenie szwu ratunkowego może wydłużyć ciążę i zwiększyć szanse przeżycia dzieci.1,3,65 Jaka jest korzyść z założenia szwu ratunkowego w ciąży bliźniaczej, ilustrują wyniki przedstawione przez Abbasi i wsp.1 Szew zakładano średnio około 21,5 ±2,6 tygodnia ciąży. W porównaniu z grupą pacjentek w podobnej sytuacji klinicznej, którym nie założono szwu, zabieg pozwolił na wydłużenie czasu trwania ciąży o kilka tygodni (24,2 ±2,6 vs 28,9 ±6,1). U kobiet bez szwu wszystkie ciąże zakończyły się porodem przed 28 tygodniem. W grupie pacjentek, którym założono szew, przed ukończeniem 28 tygodnia urodziło 66,7%, a przed 34 tygodniem – 59,3%.

Podsumowanie

Szyjka macicy powinna być oceniona w badaniu ultrasonograficznym między 12 a 20 tygodniem ciąży. Jeśli pacjentka ma obciążony wywiad w postaci poronienia po 12 tygodniu ciąży, porodu przedwczesnego lub PPROM, które można wiązać z niewydolnością szyjki, lub o niewyjaśnionej przyczynie, to przy szyjce o długości <25 mm należy rozważyć założenie szwu lub pessaru bądź podawanie progesteronu przynajmniej od 16 do 34 tygodnia ciąży. Jeżeli funkcjonalna część szyjki macicy ma długość <15 mm, leczeniem z wyboru jest szew plus progesteron.

Przy wpuklaniu się pęcherza płodowego do ujścia zewnętrznego lub rozwarciu warto spróbować założyć szew ratunkowy. Zgodnie z doniesieniem polskich badaczy około 4% wszystkich szwów ma charakter ratunkowy.60 Założenie szwu ratunkowego w ciąży pojedynczej pozwala na wydłużenie jej czasu trwania średnio o 9 tygodni.10 Fakt ten nie pozostaje bez wpływu na śmiertelność dzieci – 15% w przypadku założenia szwu i 50%, jeśli pacjentka była jedynie obserwowana.

Badanie bakteriologiczne przed założeniem szwu lub pessaru zwiększa szanse na skuteczność procedury. W przypadku stwierdzenia obecności bakterii lepsze efekty przynosi leczenie celowane i odroczenie założenia szwu lub pessaru do chwili uzyskania jałowego posiewu. Jeśli szew zakłada się tylko pod warunkiem uzyskania jałowego posiewu z pochwy lub z szyjki, to ryzyko zakażenia jest minimalne. Do podstawowych powikłań, które mogą się pojawić w związku z zakładaniem szwu, należą: odpłynięcie płynu owodniowego, czynność skurczowa macicy lub zakażenie. Najczęściej zdarzają się one w pierwszych dobach po zabiegu. Odpowiednie postępowanie okołozabiegowe może zmniejszyć ryzyko samoistnego zakończenia ciąży. Istnieją dowody, że oprócz zabiegów na szyjce macicy oszczędzający tryb życia może zwiększyć szanse na wydłużenie czasu trwania ciąży, więc pacjentkom po założeniu szwu lub pessaru powinno się zalecać ograniczenie aktywności fizycznej.

W przypadku wybranej grupy kobiet z poronieniami nawykowymi lepszy efekt przynosi założenie szwu brzusznego.

Cervical insufficiency

Abstract

The uterine cervix plays a significant role in maintaining a pregnancy. It represents a mechanical barrier preventing prolapse of the amniotic sac from the uterine cavity and a protective barrier against ascending infection thanks to mucus, which forms part of this protection. Cervical shortening and opening is a physiological process during labour. If it starts before the 37th week of pregnancy, it results in miscarriage or premature birth.

The uterine cervix should be assessed sonographically between the 12th and 20th week of pregnancy. If there is a history of miscarriage after the 12th week of pregnancy, premature labour or preterm premature rupture of membranes (PPROM) that is attributable to uterine insufficiency or if the cause is unknown, the finding of a cervix <25 mm in length should prompt consideration of placing a suture (cerclage) or pessary or administration of progesterone at least between week 16 and 34. If the functional cervix is <15 mm in length, cerclage plus progesterone therapy is the treatment of choice.

If the membranes are found herniating into the external orifice or the cervix is dilated, it is worth making salvage cerclage.

Common complications associated with cerclage include escape of amniotic fluid, uterine contractions or an infection. These complications most often occur within days of the procedure. Appropriate periprocedural management may reduce the risk of spontaneous termination of pregnancy. There is evidence that, besides cervical procedures, a sparing life style can increase the patient’s chances of prolonging the duration of pregnancy; accordingly, following cerclage or the placement of a pessary, patients should be advised to limit physical activity.

In a selected group of women with a history of habitual miscarriage, superior effects can be achieved with abdominal cerclage.

Piśmiennictwo

1. Abbasi N, Barrett J, Melamed N. Outcomes following rescue cerclage in twin pregnancies. J Matern Fetal Neonatal Med 2018; 31(16):2195-201.

2. Abdelhak YE, Aronov R, Roque H, et al. Management of cervical cerclage at term: remove the suture in labor? J Perinat Med 2000;28(6):453-7.

3. Aguilera M, Ramin K, Nguyen R, et al. Emergency cerclage placement in multifetal pregnancies with a dilated cervix and exposed membranes: case series. AJP Rep 2013;3(1):1-4.

4. Aguin E, Van De Ven C, Cordoba M, et al. Cerclage retention versus removal following preterm premature rupture of membranes and association with amniotic fluid markers. Int J Gynecol Obstet 2014;125:37-40.

5. Alabi-Isama L, Sykes L, Chandiramani M, et al. Time interval from elective removal of cervical cerclage to onset of spontaneous Labour. Eur J Obstet Gynecol Reprod Biol 2012;165(2):235-8.

6. Althuisius SM, Dekker GA, Hummel P, et al. Final results of the Cervical incompetence prevention randomised cerclage trial (CIPRACT): therapeutic cerclage with bed rest versus bed rest alone. Am J Obstet Gynecol 2001;185(5):1106-12.

7. Andrews V, Terzidou V, Wales N, et al. Positive predictors of pregnancy outcome following USS indicated and rescue cervical cerclage. BJOG Int J Obstet Gynaecol 2017 RCOG, Pregnancy Outcome Poster Abstracts, P.PO.52:138-9.

8. Andrews WW, Copper R, Hauth JC, et al. Second-trimester cervical ultrasound: associations with increased risk for recurrent early spontaneous delivery. Obstet Gynecol 2000;95(2):222-6.

9. Areeruk W, Phupong V. A randomized, double blinded, placebo controlled trial of oral dydrogesterone supplementation in the management of preterm labor. Sci Rep. 2016;6:20638.

10. Bayrak M, Gul A, Goynumer G. Rescue cerclage when foetal membranes prolapse into the vagina. J Obstet Gynaecol 2017;37(4):471-5.

11. Berghella V, Odibo AO, To MS, et al. Cerclage for short cervix on ultrasonography: meta-analysis of trials using individual patient-level data. Obstet Gynecol 2005;106(1):181-9.

12. Berghella V, Roman A, Daskalakis C, et al. Gestational age at cervical length measurement and incidence of preterm birth. Obstet Gynecol 2007;110(2 Pt 1):311-7.

13. Berghella V, Szychowski J. Time from elective removal of ultrasound-indicated cerclage to birth. Am J Obstet Gynecol 2011;204(1):S82, poz. 178.

14. Berghella V, Ludmir J, Simonazzi G, et al. Transvaginal cervical cerclage: evidence for perioperative management strategies. Am J Obstet Gynecol 2013;209(3):181-92.

15. Blair O, Fletcher H, Kulkarni S. A randomised controlled trial of outpatient versus inpatient cervical cerclage. J Obstet Gynaecol 2002;22(5):493-7.

16. Cleary E, Smith K, Schnettler W. The association between cerclage height and pregnancy outcome. Am J Obstet Gynecol;2016(1):S152, poz. 60.

17. Costantine M. Cervical length distribution for nulliparous women at 16 to 22 weeks. Am J Obstet Gynecol 2015;212(1):S221, poz. 105.

18. McDougall A, Akinfenwa, Y, Koniman W. Maternal and neonatal outcomes following rescue cervical cerclage: a 3 year review at a UK tertiary perinatology unit. BJOG: An International Journal of Obstetrics and Gynaecology Pregnancy Outcome Poster Abstracts, P.PO.58:140-41.

19. Drassinower D, Poggi SH, Landy HJ, et al. Perioperative complications of history-indicated and ultrasound-indicated cervical cerclage. Am J Obstet Gynecol 2011;205(1):53.e1-5.

20. Durnwald CP, Lynch CD, Walker H, et al. The effect of treatment with 17 alpha-hydroxyprogesterone caproate on changes in cervical length over time. Am J Obstet Gynecol 2009;201(4):410.e1-5.

21. Facchinetti F, Paganelli S, Comitini G, et al. Cervical length changes during preterm cervical ripening: effects of 17-α-hydroxyprogesterone caproate. Am J Obstet Gynecol 2007;196(5):453.e1-4.

22. Fonseca EB, Celik E, Parra M, et al. Progesterone and the risk of preterm birth among women with a short cervix. N Engl J Med 2007;357(5):462-9.

23. Fuchs F, Bouyer J, Fernandez H, et al. Ultrasound cervical length measurement for prediction of delivery before 32 weeks in women with emergency cerclage for cervical insufficiency. Int J Gynecol Obstet 2010;110(3):245-8.

24. Fuchs F, Senat MV, Fernandez H, et al. Predictive score for early preterm birth in decisions about emergency cervical cerclage in singleton pregnancies. Acta Obstet Gynecol Scand 2012;91(6):744-9.

25. Galyean A, Garite TJ, Maurel K, et al. Removal versus retention of cerclage in preterm premature rupture of membranes: a randomized controlled trial. Am J Obstet Gynecol 2014;211(4):399.e1-7.

26. Giraldo-Isaza MA, Fried GP, Hegarty SE, et al. Comparison of 2 stitches vs 1 stitch for transvaginal cervical cerclage for preterm birth prevention. Am J Obstet Gynecol 2013;208(3):209.e1-9.

27. Golan A, Wolman I, Barnan R, et al. Outpatient versus inpatient cervical cerclage. J Reprod Med 1994;39(10):788-90.

28. Goya M, de la Calle M, Pratcorona L, et al.; PECEP-Twins Trial Group. Cervical pessary to prevent preterm birth in women with twin gestation and sonographic short cervix: a multicenter randomized controlled trial (PECEP-Twins). Am J Obstet Gynecol 2016;214(2):145-52.

29. Grobman WA, Thom EA, Spong CY, et al. 17 alpha-hydroxyprogesterone caproate to prevent prematurity in nulliparas with cervical length less than 30 mm. Am J Obstet Gynecol 2012;207(5):390.e1-8.

30. Groom KM, Shennan AH, Bennett PR. Ultrasound-indicated cervical cerclage: outcome depends on preoperative cervical length and presence of visible membranes at time of cerclage. Am J Obstet Gynecol 2002;187(2):445-9.

31. Groom KM, Bennett PR, Golara M, et al. Elective cervical cerclage versus serial ultrasound surveillance of cervical length in a population at high risk for preterm delivery. Eur J Obstet Gynecol Reprod Biol 2004;112(2):158-61.

32. Hassan SS, Romero R, Maymon E, et al. Does cervical cerclage prevent preterm delivery in patients with a short cervix? Am J Obstet Gynecol 2001;184(7):1325-31.

33. Hassan SS, Romero R, Vidyadhari D, et al. Vaginal progesterone reduces the rate of preterm birth in women with a sonographic short cervix: a multicenter, randomized, double-blind, placebo-controlled trial. Ultrasound Obstet Gynecol 2011;38(1):18-31.

34. Heath VCF, Souka AP, Erasmus D, et al. Cervical length at 23 weeks gestation: the value of Shirodkar suture for the short cervix. Ultrasound Obstet Gynecol 1998;12(5):318-22.

35. Hedriana HL, Lanouette JM, Haesslein HC, et al. Is there value for serial ultrasonographic assessment of cervical lengths after a cerclage? Am J Obstet Gynecol 2008;198(6):705.e1-6.

36. Hibbard JU, Snow J, Moawad AH. Short cervical length by ultrasound and cerclage. J Perinatol 2000;20(3):161-5.

37. Iams JD, Cebrik D, Lynch C, et al. The rate of cervical change and the phenotype of spontaneous preterm birth. Am J Obstet Gynecol 2011;205(2):130.e1-6.

38. Incerti M, Ghidini A, Locatelli A, et al. Cervical length < or = 25 mm in low-risk women: a case control study of cerclage with rest vs rest alone. Am J Obstet Gynecol 2007;197(3):315.e1-4.

39. Idler J, Maldonado M, Hase N, et al. Perinatal outcomes in twin pregnancies complicated with short cervix treated with cervical cerclage. Obstet Gynecol 2018;131(Supplement 1), poz. 204S.

40. Ito A, Maseki Y, Ikeda S, et al. Factors associated with delivery at or after 28 weeks gestation in women with bulging fetal membranes before 26 weeks gestation. J Matern Fetal Neonatal Med 2017;30(17):2046-50.

41. Jarde A, Lutsiv O, Park Ch, et al. Progesterone, cervical cerclage and cervical pessary for primary prevention of preterm birth in high risk singleton pregnancies: a systematic review and network meta-analysis. Am J Obstet Gynecol 2016;214(1):S248-9, poz. 451.

42. Jin G, Lan Z, Li Ch, et al. Pregnancy outcome following loop electrosurgical excision procedure (LEEP) a systematic review and meta-analysis. Arch Gynecol Obstet 2014;289(1):85-99.

43. Jung EY, Park KH, Lee SY, et al. Predicting outcomes of emergency cerclage in women with cervical insufficiency using inflammatory markers in maternal blood and amniotic fluid. Int J Gynaecol Obstet 2016;132(2):165-9.

44. Kanninen TT, Sisti G, Di Tommaso M, et al. The role of predictive vaginal biomarkers in women with cervical cerclage. Review article. J Matern Fetal Neonatal Med 2018;31(13):1792-7.

45. Kamyar M, Manuck T, Silver R, et al. Ultrasonographic cervical length parameters and risk of spontaneous preterm birth <34 weeks after cervical cerclage placement. Am J Obstet Gynecol 2013;208(1):S166, poz. 377.

46. Korb D, Marzouk P, Deu J, et al. Effectiveness of elective cervical cerclage according to obstetric history. J Gynecol Obstet Hum Reprod 2017;46(1): 53-9.

47. Koullali B, van Kempen LEM, van Zijl MD, et al. A multi-centre, non-inferiority, randomised controlled trial to compare a cervical pessary with a cervical cerclage in the prevention of preterm delivery in women with short cervical length and a history of preterm birth – PC study. BMC Pregnancy and Childbirth 2017;17:215-24.

48. Kuusela P, Jacobsson B, Söderlund M, et al. Transvaginal sonographic evaluation of cervical length in the second trimester of asymptomatic singleton pregnancies, and the risk of preterm delivery. Acta Obstet Gynecol Scand 2015;94(6):598-607.

49. Lee SE, Romero R, Park CW, et al. The frequency and significance of intraamniotic inflammation in patients with cervical insufficiency. Am J Obstet Gynecol 2008;198(6):633.e1-8.

50. Letendre I, Capmas P, Leray C et al. Comparison of vaginal cervico-isthmic cerclage versus other cerclages in cases of previous failure of Mac Donald cerclage. Am J Obstet Gynecol2014;210(1):S121, poz 229.

51. Liu Y, Ke Z, Liao W, et al. Pregnancy outcomes and superiorities of prophylactic cervical cerclage and therapeutic cervical cerclage in cervical insufficiency pregnant women. Arch Gynecol Obstet 2018;297(6):1503-8.

52. Luo L, Chen SQ, Jiang HY, et al. Successful treatment of cervical incompetence using a modified laparoscopic cervical cerclage technique: a cohort study. Eur J Obstet Gynecol Reprod Biol 2014;179:125-9.

53. MacNaughton M, Chalmers I, Dubowitz V, et al.; MRC/RCOG Working Party on Cervical Cerclage. Final report of the Medical Research Council/Royal College of Obstetricians and Gynaecologists multicentre randomised trial of cervical cerclage. Br J Obstet Gynaecol 1993;100(6):516-23.

54. Manuck T, Kamyar M, Esplin MS, et al. Cervical cerclage, progesterone supplementation, and spontaneous preterm birth. Am J Obstet Gynecol 2013;208(1):S226-7, poz 529.

55. Martell B, DiBenedetti DB, Weiss H, et al. Screening and treatment for short cervical length in pregnancy: a physician survey in the United States. Arch Gynecol Obstet 2018;297(3):601-11.

56. McDonald IA. Suture of the cervix for inevitable miscarriage. J Obstet Gynaecol Br Emp 1957;64(3):346-50.

57. Melamed N, Ben-Haroush A, Chen R, et al. Intrapartum cervical lacerations: characteristics, risk factors, and effects on subsequent pregnancies. Am J Obstet Gynecol 2009;200(4):388.e1-4.

58. Morgan EA, Gill L, Hart B, et al. Exam indicated Shirodkar versus McDonald verclage: a retrospective review [38O]. Obstet Gynecol 2018;131(5):173S.

59. MRCOG Working Party on Cervical Cerclage. Final Report of the Medical Research Council/Royal College of Obstetricians and Gynaecologists multicentre trial of cervical cerclage. Br J Obstet Gynaecol 1993:100(6);516-23.

60. Novy MJ, Gupta A, Wothe DD, et al. Cervical cerclage in the second trimester of pregnancy: a historical cohort study. Am J Obstet Gynecol 2001;184(7):1447-56.

61. Owen J, Hankins G, Iams JD, et al. Multicenter randomized trial of cerclage for preterm birth prevention in high-risk women with shortened midtrimester cervical length. Am J Obstet Gynecol 2009;201(4):375.e1-8.

62. Plante M, Gregoire J, Renaud MC, et al. The vaginal radical trachelectomy: an update of a series of 125 cases and 106 pregnancies. Gynecol Oncol 2011;121(2):290-7.

63. Poon L, Savvas M, Zamblera D, et al. Large loop excision of transformation zone and cervical length in the prediction of spontaneous preterm delivery. BJOG 2012;119(6):692-8.

64. Rafaeli-Yehudai T, Kessous R, Aricha-Tamir B, et al. The effect of cervical cerclage on pregnancy outcomes in women following conization. J Matern Fetal Neonatal Med 2014;27(15):1594-7.

65. Rebarber A, Bender S, Silverstein M, et al. Outcomes of emergency or physical examination-indicated cerclage in twin pregnancies compared to singleton pregnancies. Eur J Obstet Gynecol Reprod Biol 2014;173:43-7.

66. Rodriguez PA, Fylstra D, Newman R, et al. Shirodkar cerclage is more effective than McDonald for the prevention of preterm birth [36N]. Obstet Gynecol 2018;131(5):161-2S.

67. Roman AS, Saltzman DH, Fox N, et al. Prophylactic cerclage in the management of twin pregnancies. Am J Perinatol 2013;30(9):751-4.

68. Romero R, Nicolaides K, Conde-Agudelo A, et al. Vaginal progesterone in women with an asymptomatic sonographic short cervix in the mid trimester decreases preterm delivery and neonatal morbidity: a systematic review and metaanalysis of individual patient data. Am J Obstet Gynecol 2012;206(2):124-9.

69. Romero R, Stanczyk FZ. Progesterone is not the same as 17α-hydroxyprogesterone caproate: implications for obstetrical practice. Am J Obstet Gynecol 2013;208(6):421-6.

70. Sachar V, Ismail M, DiGiovanni L, et al. Amniotic fluid sludge in the presence of cervical cerclage is associated with poor obstetric outcomes. Am J Obstet Gynecol 2011;2014(1):S81-2, poz. 177.

71. Scheib S, Visintine JF, Miroshnichenko G, et al. Is cerclage height associated with the incidence of preterm birth in women with an ultrasound-indicated cerclage? Am J Obstet Gynecol 2009; 200(5):e12-5.

72. Scolari Childress K, Flick A, Dickert E, et al. A comparison of cervical cerclage and vaginal pessaries in the prevention of spontaneous preterm birth in women with a short cervix. Am J Obstet Gynecol 2015;212(1):S101, poz. 173.

73. Shirodkar VN. A new method of operative treatment for habitual abortions in the second trimester of pregnancy. Antiseptic 1955;52:299-300.

74. Shumard K, Farmer K, Nitsche JF, et al. Cervical length measurement after ultrasound-indicated cerclage associated with time to delivery. Am J Obstet Gynecol 2016;214(1):S378, poz. 717.

75. Simcox R, Seed PT, Bennett P, et al. A randomized controlled trial of cervical scanning vs history to determine cerclage in women at high risk of preterm birth (CIRCLE trial). Am J Obstet Gynecol 2009;200(6):623.e1-6.

76. Simonazzi G, Curti A, Bisulli M, et al. Cervical lacerations in planned versus labor cerclage removal: a systematic review. Eur J Obstet Gynecol Reprod Biol 2015;193:19-22.

77. Son GH, Chang KH, Song JE, et al. Use of a uniconcave balloon in emergency cerclage. Am J Obstet Gynecol 2015;212(1):114.e1-4.

78. Stricker N, Timmesfeld N, Kyvernitakis I, et al. Vaginal progesterone combined with cervical pessary: A chance for pregnancies at risk for preterm birth? Am J Obstet Gynecol 2016;214(6):739.e1-10.

79. Suhag A, Saccone G, Bisulli M, et al. Trends in cerclage use. Acta Obstet Gynecol Scand 2015;94(11):1188-94.

80. Suzuki S. Risk of intrapartum cervical lacerations in vaginal singleton deliveries in women with cerclage. J Clin Med Res 2015;7(9):714-6.

81. Suzuki S. Therapeutic dilemma in patients with short cervices during pregnancy after conization. Int J Womens Health 2017;9:101-3.

82. To MS, Fonseca EB, Molina FS, et al. Maternal characteristics and cervical length in the prediction of spontaneous early preterm delivery in twins. Am J Obstet Gynecol 2006;194(5):1360-5.

83. Trehan AK, Kenney A, Fergusson ILC. Outpatient cervical cerclage. Lancet 1992;339(8807):1482.

84. Tsatsaris V, Senat MV, Gervaise A, et al. Balloon replacement of fetal membranes to facilitate emergency cervical cerclage. Obstet Gynecol 2001;98(2): 243-6.

85. Tsikouras P, Anastasopoulos G, Maroulis V, et al. Comparative evaluation of arabin pessary and cervical cerclage for the prevention of preterm labor in asymptomatic women with high risk factors. Int J Environ Res Public Health 2018;15(4):E791. doi:10.3390/ijerph15040791.

86. Wiesel RB, Erez O, Renana Vilkof R, et al. Bacterial colonization of cervical cerclage is an independent risk factor for preterm PROM. Am J Obstet Gynecol 2014;210(1):S223, poz. 441.

Do góry