Nowotwory graniczne jajnika stanowią 10-20% nabłonkowych nowotworów tego narządu. Najczęściej rozpoznaje się je w I stopniu zaawansowania według FIGO. Zwiększone ryzyko zachorowania na te nowotwory występuje u kobiet, które nigdy nie rodziły, stosowały leki związane z leczeniem niepłodności i przebyły stany zapalne miednicy. Karmienie piersią oraz unikanie stanów zapalnych zmniejszają ryzyko rozwoju choroby.

Wprowadzenie

W 1929 roku Howard Taylor opisał przypadek rozsianego w otrzewnej nowotworu jajnika o długoletnim łagodnym przebiegu, który określił jako „częściowo złośliwy (semi-malignant).¹ W 1971 roku International Federation of Gynecology and Obstetrics (FIGO) i w 1973 roku World Health Organization (WHO) wyodrębniły grupę nowotworów jajnika o powolnym przebiegu i bardzo dobrym rokowaniu. W 2003 roku WHO ustaliła dla nich nazwę „guzy graniczne jajnika” (BOT – borderline ovarian tumors).² Podstawowym kryterium rozpoznania BOT jest brak destrukcyjnej i niszczącej inwazji podścieliska.

W 2014 roku WHO podała nową klasyfikację dotyczącą surowiczych guzów granicznych jajnika (SBOT – serous borderline ovarian tumors) z inwazyjnymi implantami. Ze względu na ich cechy biologiczne zaliczono je do grupy dojrzałych raków otrzewnej (LGSC – low-grade serous carcinoma). W przyszłości zmiany klasyfikacji mogą dotyczyć przypadków z mikroinwazją, w których różni badacze obserwują związki z przebiegiem klinicznym.³

Epidemiologia

Nowotwory graniczne jajnika stanowią 10-20% nabłonkowych nowotworów jajnika. Około 75% z nich rozpoznaje się w I stopniu zaawansowania według FIGO. W 60-90% są one zlokalizowane w jednym jajniku. W większości przypadków stwierdza się je u kobiet przed menopauzą, między 34 a 40 rokiem życia.⁴

Na podstawie wyników badań kohortowych przeprowadzonych w Danii,⁵ badań Szwedzkiego Rejestru Ludności⁶ oraz retrospektywnej analizy przypadków w Holandii⁷ ustalono następujące czynniki ryzyka oraz protekcji w rozwoju BOT:

• częstość rozwoju jest większa u nieródek
• nie znaleziono zależności między wiekiem menarche oraz wiekiem kobiety w czasie pierwszego porodu
• laktacja redukuje ryzyko
• doustna antykoncepcja nie ma wpływu protekcyjnego
• stosowanie leków w niepłodności zwiększa ryzyko
• przebyty stan zapalny miednicy (PID – pelvic inflammatory disease) zwiększa ryzyko, zwłaszcza rozwoju surowiczego BOT.

Badania genetyczne wykazały związek BOT z mutacjami KRAS i BRAF. W guzach surowiczych występują mutacje zarówno w KRAS, jak i w BRAF (od 40 do ponad 80%), w śluzowych są one obecne tylko w KRAS. Mutacje stwierdza się również w rakach jajnika o wys...