Profilaktyka konfliktu serologicznego – update 2020

dr hab. n. med. Marzena Dębska, prof. CMKP1
lek. Agnieszka Helena Czapska2

1Klinika Ginekologii Onkologicznej i Położnictwa, Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny im. prof. W. Orłowskiego Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego w Warszawie

2II Klinika Położnictwa i Ginekologii, Szpital Bielański im. ks. Jerzego Popiełuszki w Warszawie

Adres do korespondencji:

dr hab. n. med. Marzena Dębska, prof. CMKP

Klinika Ginekologii Onkologicznej i Położnictwa,

Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny im. prof. W. Orłowskiego

Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego

ul. Czerniakowska 231, 00-416 Warszawa

e-mail: marzena@debska.me

  • Zalecenia dotyczące immunoprofilaktyki poporodowej i śródciążowej u kobiet RhD ujemnych
  • Zasady stosowania immunoglobuliny anty-RhD w zapobieganiu wystąpieniu konfliktu matczyno-płodowego oraz szczególne wskazania do jej podania
  • Miejsce badania statusu RhD płodu i grupy krwi ojca w algorytmie profilaktyki konfliktu serologicznego


Konflikt serologiczny matczyno-płodowy jest patologią, w której z powodu niezgodności antygenowej między matką a płodem w krwiobiegu matki dochodzi do tworzenia się przeciwciał skierowanych przeciwko antygenom płodu. Przeciwciała te przechodzą przez łożysko i doprowadzają do rozpadu krwinek czerwonych płodu, stając się przyczyną choroby hemolitycznej. Zupełnie czym innym jest zestawienie konfliktowe, czyli niezgodność antygenów grup krwi – to sytuacja, kiedy matka jest RhD ujemna, a ojciec RhD dodatni, ale nie wykrywa się u matki przeciwciał. Stwarza to ryzyko konfliktu serologicznego. Zrozumienie patofizjologii konfliktu serologicznego jest niezbędne do jego właściwego diagnozowania, leczenia, a przede wszystkim przestrzegania odpowiednich zasad immunoprofilaktyki.

Konflikt serologiczny i choroba hemolityczna były przez długie lata jedną z głównych przyczyn zgonów wewnątrzmacicznych, okołoporodowych oraz zachorowalności i niepełnosprawności dzieci. W latach 50. XX wieku mniej więcej 1 na 6 kobiet RhD ujemnych ulegała immunizacji po ciąży, a 1 na 2000 dzieci umierało z powodu choroby hemolitycznej spowodowanej immunizacją anty-RhD. Przez wiele lat medycyna była wobec tej choroby zupełnie bezsilna.

W 1966 roku równolegle dwie grupy badaczy z Wielkiej Brytanii i USA opublikowały przełomowe dane na temat możliwości zahamowania tworzenia przeciwciał u matek RhD ujemnych przez podanie im zaraz po porodzie immunoglobuliny anty-RhD. W Polsce poporodową immunoprofilaktykę konfliktu serologicznego wprowadzono w latach 70. XX wieku, dzięki czemu częstość występowania tej choroby radykalnie się zmniejszyła. Mechanizm zapobiegania alloimmunizacji antygenem D przez immunoglobulinę anty-D do dziś nie został dokładnie poznany. Najbardziej prawdopodobne jest, że dochodzi do szybkiego usuwania krwinek czerwonych opłaszczonych przeciwciałami anty-D za pośrednictwem makrofagów i do zmniejszenia aktywności limfocytów B. Dziś wiemy, że profilaktyka poporodowa redukuje ryzyko immunizacji matki w około 98% przypadków. W 2018 roku wprowadzono w naszym kraju profilaktykę śródciążową konfliktu serologicznego, która polega na dodatkowym podaniu immunoglobuliny między 28 a 30 tygodniem ciąży. Pozwoliło to na niemal zupełne (blisko 100-procentowe) wyeliminowanie ryzyka immunizacji matki i rozwoju konfliktu serologicznego. Każde obniżenie odsetka zachorowań z powodu konfliktu serologicznego ma ogromne znaczenie, ponieważ leczenie tej choroby, mimo długiej tradycji w terapii prenatalnej, jest procesem trudnym i obciążonym ryzykiem powikłań, a koszty związane z hospitalizacją noworodka z chorobą hemolityczną są wysokie. Oszczędności wynikające z uniknięcia jednego zachorowania szacuje się na 30 000-45 000 zł.

Pełna wersja artykułu omawia następujące zagadnienia:

Patofizjologia konfliktu serologicznego

Najczęstszą przyczyną konfliktu serologicznego jest immunizacja antygenem D z układu Rh. Jest to jeden z najbardziej immunogennych antygenów znajdujących się na [...]

Profilaktyka konfliktu serologicznego

Najlepszym sposobem radzenia sobie z konfliktem serologicznym jest skuteczna profilaktyka. Rozpoczynamy ją już podczas pierwszej wizyty ciążowej od oznaczenia grupy krwi [...]

Immunoglobulina anty-RhD

Stosowane w profilaktyce preparaty immunoglobuliny są otrzymywane z osocza zimmunizowanych dawców. Początkowo były nimi kobiety zimmunizowane w sposób naturalny, z czasem [...]

Profilaktyka poporodowa

Podstawą zapobiegania konfliktowi serologicznemu jest profilaktyka poporodowa, polegająca na podaniu zaraz po urodzeniu dziecka immunoglobuliny anty-RhD matce RhD ujemnej, nieposiadającej przeciwciał [...]

Profilaktyka śródciążowa

W Polsce zaleca się profilaktyczne podanie immunoglobuliny anty-RhD w dawce 300 μg w 28-30 tygodniu ciąży kobietom RhD ujemnym, u których [...]

Badanie statusu RhD płodu

Szacuje się, że w około 40% ciąż u kobiet RhD ujemnych płód również nie posiada antygenu D, czyli także jest RhD [...]

Badanie grupy krwi ojca

Konflikt serologiczny w zakresie antygenu D można wykluczyć w sytuacji, gdy ojciec dziecka jest ujemny pod względem czynnika RhD. Jeśli jednak [...]

Szczególne wskazania do podania immunoglobuliny anty-RhD

Należy pamiętać, że oprócz rutynowego podania immunoglobuliny kobietom RhD ujemnym w 28-30 tygodniu ciąży i po porodzie istnieje wiele innych wskazań [...]

Wnioski

Wdrożenie profilaktyki konfliktu serologicznego w zakresie czynnika RhD pozwoliło na blisko 100-krotne zmniejszenie liczby zgonów okołoporodowych. Przed upowszechnieniem stosowania immunoprofilaktyki za [...]

Do góry