Uszkodzenia chrząstki stawowej
W urazowych uszkodzeniach stawu kolanowego w rekreacji fizycznej bardzo istotne znaczenie ma właściwie prowadzona rehabilitacja w leczeniu zachowawczym i pooperacyjnym. Konieczna jest troska o właściwą funkcję tzw. czynnych stabilizatorów kolana, o powrót pełnego zakresu ruchu oraz ćwiczenia kontrolujące czucie głębokie (propriocepcja), bez którego kolano nie może funkcjonować prawidłowo.
Dotyczą one zwykle warstwy powierzchownej i mają charakter przeciążeniowy. Związane są zazwyczaj z częścią rzepkowo-udową stawu kolanowego i powodują wyczuwalne, a niekiedy słyszalne, tarcie oraz trzeszczenia pod rzepką. Powodują dyskomfort podczas chodzenia po schodach. Dotyczą one zwykle warstwy powierzchownej i mają charakter przeciążeniowy (fot. 4). W takich przypadkach konieczne jest ograniczenie lub wyłączenie rekreacji fizycznej, stosowanie farmakoterapii w formie chondroprotektorów lub iniekcje dostawowe w zakresie wiskosuplementacji. Przy braku poprawy lub przy nawrotach dolegliwości wskazane są operacje artroskopowe polegające na wygładzeniu powierzchni chrzęstnych (shaving), przy głębszych ograniczonych uszkodzeniach wykonywanie tzw. mikrozłamań. Wówczas z kanałów kostnych na bazie ograniczonego krwawienia w połączeniu z multipotencjalnymi komórkami szpiku wytwarza się tkanka chrzęstnopodobna pokrywająca ubytek. Charakterystycznym objawem pooperacyjnym jest ustąpienie w krótkim czasie dolegliwości bólowych. Nie oznacza to jednak, że takie kolano można w pełni obciążać. Częściowe obciążanie obowiązuje od czterech do sześciu miesięcy. Przy przewlekłych większych uszkodzeniach wykonuje się bardzo skomplikowane operacje z wykorzystaniem skafoldów w połączeniu z komórkami szpiku czy z komórkami macierzystymi.
Nawykowe zwichnięcia rzepki
Najczęściej występują w kolanach dysplastycznych oraz w kolanach z niewielką koślawością. Konieczna jest wówczas dokładna ocena radiologiczna stawu rzepkowo-udowego oraz ocena osi kończyny na poziomie stawu kolanowego. Zmiany dysplastyczne polegają na nieprawidłowościach w ukształtowaniu stawu rzepkowo-udowego: deformacji rzepki i spłyceniu lub wygładzeniu powierzchni rzepkowej uda. Bardzo często te zmiany współistnieją z wysokim ustawieniem rzepki (fot. 5). W takich przypadkach konieczne jest leczenie operacyjne, które zależy od stanu chrząstek wzrostowych. Należy ocenić, czy są jeszcze czynne, czy już zarośnięte. U dzieci i młodzieży zabiegi ograniczają się wyłącznie do operacji artroskopowych na troczkach rzepki. Konieczne jest wspomaganie ortezą stabilizującą rzepkę. U osób dorosłych, po zakończeniu wzrostu, można wykonać operację definitywną polegającą na przywróceniu prawidłowej geometrii stawu kolanowego poprzez pełną rekonstrukcję stawu rzepkowo-udowego w połączeniu w uzasadnionych przypadkach z osteotomią korygującą oś kończyny. Rekreacja fizyczna w przypadkach kolana dysplastycznego jest bardzo ograniczona i często niemożliwa, a leczenie wyłącznie zachowawcze pozostaje nieskuteczne.
Komentarz
Prof. dr hab. med. Krzysztof Klukowski
Instytut Optoelektroniki Wojskowej Akademii Technicznej w Warszawie
Staw kolanowy zaliczany jest do z najbardziej złożonych elementów biomechanicznych narządu ruchu człowieka. Przenosi on obciążenia wielokrotnie przekraczające masę ludzkiego ciała. Z uwagi na strukturę dwustawową i pełnione funkcje niejednokrotnie duże siły kompresyjne i napinające są przenoszone przez mniejszy staw rzepkowo-udowy. Stąd wynika wiele możliwości jego uszkodzeń, dysfunkcji i występowania dolegliwości bólowych. Najczęstsze obrażenia ostre stawu kolanowego dotyczą: rozerwania łąkotki, uszkodzenia chrząstki, złamania kości i chrząstki lub uszkodzenia więzadeł. Często wymienione uszkodzenia dają podobne dolegliwości, wymagające stosownych badań klinicznych (szczegółowy wywiad, badanie fizykalne, badania obrazowe). Przykładowo uszkodzenia łąkotek można zróżnicować na podstawie wyników badania artroskopowego i rezonansu magnetycznego. Obrażenia struktur kolana wynikają z działania nadmiernych sił na zdrowe tkanki lub są spowodowane działaniem normalnych sił na tkanki zwyrodniałe (np. łąkotki). Po okresie leczenia i rehabilitacji kryteria powrotu do działalności sportowo-rekreacyjnej obejmują: odzyskanie pełnego zakresu ruchów w stawie kolanowym, odzyskanie powyżej 85 proc. siły przez mięsień czworogłowy, odzyskanie pełnej siły przez mięśnie zginacze stawu kolanowego, zwartość/stabilność stawu oraz bezbolesne wykonywanie zadań ruchowych (testy funkcjonalne).Warto podkreślić, że celem leczenia i rehabilitacji (zwykle cztero-, pięcioetapowej) jest przywrócenie akceptowanego przez pacjenta poziomu aktywności fizycznej sprzed urazu. Uwzględniając długi okres rekonwalescencji poszkodowanych sportowców, należy również dbać o utrzymanie odpowiedniego poziomu wydolności fizycznej (zwłaszcza sprawności układu krążenia).