Ryc. 2. Ćwiczenia czynne z oporem.
Ryc. 3. Rotacja zewnętrzna i rotacja wewnętrzna z oporem.
Powrót sportowca do uprawiania sportu może trwać do roku, w zależności od rodzaju i stopnia uszkodzenia. Minimalny czas to pół roku. Niewyleczona dolegliwość będzie przyczyną objawów wtórnych, a w konsekwencji nastąpi rozwój zmian zwyrodnieniowych stawów obręczy barkowej, co w przyszłości może być wskazaniem do endoprotezoplastyki stawu ramiennego.
Kim i wsp.[2014] opisali efekty ośmiotygodniowego treningu fizycznego mięśni stożka rotatorów w celu prewencji urazów stawu barkowego wśród sportowców trenujących rzut oszczepem. W badaniu uczestniczyło 10 sportowców (sześciu rozpoczynających treningi i czterech z ligi krajowej, którzy stanowili grupę kontrolną). Grupa eksperymentalna uczestniczyła w ośmiotygodniowym treningu, pomiary przeprowadzono przed treningiem i po nim (w tym m.in. antropometryczne, pomiary siły mięśniowej, testy funkcjonalne, analizę ruchu). Osiągnięto statystycznie istotną poprawę w funkcji tych mięśni. Badacze potwierdzają, że tego rodzaju trening może służyć zapobieganiu urazów stawu barkowego.
Jeśli metody nieoperacyjne są nieskuteczne, specjalista ortopeda może podjąć decyzję o leczeniu operacyjnym. Po zabiegu konieczne jest unieruchomienie w specjalnej ortezie przez okres czterech-sześciu tygodni. Potem konieczny jest program rehabilitacji, którego podstawą są ćwiczenia stabilizujące staw ramienny, poprawa siły mięśniowej i propriocepcji barku. Rehabilitacja pooperacyjna wymaga ścisłej, indywidualnej współpracy lekarza operującego, pacjenta i fizjoterapeuty. Konieczne jest wprowadzenie rehabilitacji domowej. Optymalne rezultaty osiągane są po minimum sześciu miesiącach rehabilitacji od zabiegu operacyjnego. W niektórych przypadkach stosujemy zabiegi fizykalne, których celem jest wyłącznie przygotowanie do kinezyterapii, zmniejszenie objawów dolegliwości (ból, obrzęk, zapalenie, poprawa trofiki tkanek, resorpcja krwiaków). Nie mogą one zastąpić lub przesłonić zasadniczego uruchamiania barku.
Posługując się metodami wykorzystującymi bodźce fizykalne, fizjoterapeuta dobiera odpowiednie parametry i techniki, które zapewniają optymalizację procesu zdrowienia. Dzięki tym działaniom zmniejszane są szkodliwe skutki doznanego urazu lub procesu chorobowego toczącego się w obrębie stawu ramiennego.
Na kolejnych etapach rehabilitacji można stosować różne zabiegi. Przykładowo okres ostry wymaga zabiegów z zakresu krioterapii, z kolei w fazie przewlekłej stosujemy zabiegi z zakresu ciepłolecznictwa. Charakter procesu chorobowego toczącego się w stawie weryfikuje dobór odpowiednich zabiegów fizykalnych.
Podsumowanie
Fizykoterapia ma za zadanie przygotowanie do kinezyterapii dzięki właściwościom eliminacji bólu i zniesienia odruchowych zmian w tkankach miękkich. Wybór metod fizjoterapii powinno poprzedzać dokładne badanie fizjoterapeutyczne wraz z oceną warunków patobiomechanicznych stawu. Natomiast ćwiczenia powinny być ukierunkowane na odtworzenie całego układu stabilizującego, poprawę funkcjonalną kończyny górnej, a nie tylko na poprawę zakresu wyizolowanego ruchu w stawie ramiennym.
Komentarz
Prof. dr hab. med. Krzysztof Klukowski
Instytut Optoelektroniki Wojskowej Akademii Technicznej w Warszawie
Prof. dr hab. med. Krzysztof Klukowski
Zespoły bólowe barku (ZBB) u sportowców są spowodowane zarówno urazami bezpośrednimi, jak i wielokrotnymi przeciążeniami jego struktur anatomicznych. W zasadzie we wszystkich dyscyplinach sportu, gdzie treningi i zawody polegają na wykonywaniu ruchów ramionami nad głową (np. rzuty w piłce ręcznej), dochodzi do niekorzystnych warunków pracy dla tkanek miękkich otaczających staw ramienny. Wymieniony staw jest najbardziej ruchomym stawem u człowieka z uwagi na specyficzną strukturę: stosunkowo duża głowa kości ramiennej jest osadzona w płytkim dole panewki łopatki. Ponieważ elementy anatomiczne w małym stopniu ograniczają zakres ruchów tego stawu, stąd w działalności sportowej jest on narażony na wiele niepożądanych i potencjalnie szkodliwych ruchów. Przyczyną dolegliwości bólowych np. u pływaków są najczęściej stany zapalne mięśnia nadgrzebieniowego i dwugłowego ramienia, niestabilność stawu ramiennego oraz stosowanie nieprawidłowej pracy kończyną górną. Wykazano, że ZBB występuje częściej u osób stosujących intensywniejszy trening, z wyższą częstotliwością przebytych urazów i wyższą częstotliwością zgłaszanej niestabilności barku oraz rzadszym uczestnictwem w innych uzupełniających rodzajach zajęć sportowych. Jedynie odpowiednia równowaga mięśniowo-więzadłowa zapewnia prawidłowe funkcjonowanie stawów zespołu barkowego. Stąd wskazane jest opracowanie zindywidualizowanego programu profilaktyki przewlekłych urazów barku. Winien on uwzględniać skrócenie ogólnego czasu trwania treningów, większe włączenie innych uzupełniających zajęć sportowych, ćwiczenia rozciągające mięśnie piersiowe i grzbietu oraz ćwiczenia siłowe i poprawiające wytrzymałość mięśniową. W niwelowaniu bolesności barku i poprawie jego funkcji ważną rolę odgrywają właściwie dobrana farmakoterapia oraz wypróbowane środki z zakresu fizjoterapii. Powyższe zalecenia mają charakter ogólny, bowiem należy uwzględniać wiek i płeć zawodników, rodzaj uprawianej dyscypliny oraz stopień zaawansowania sportowego.