- dokładną ocenę wady refrakcji i możliwość jej skorygowania szkłami okularowymi lub soczewkami kontaktowymi,
- ocenę przedniego odcinka oka (stany zapalne spojówek, rogówki),
- ocenę dna oka szczególnie u osób z krótkowzrocznością, ocenę widzenia obuocznego (stereoskopowego) oraz badanie pola widzenia.
W kwalifikacji do sportu rekreacyjnego należy w zasadzie zwrócić jedynie uwagę na czynniki czasowo ograniczające taką aktywność, jak świeżo doznane urazy gałki ocznej i przebyte ostatnio zabiegi okulistyczne, a także ciężkie stany infekcyjne narządu wzroku. Osoby jednooczne mogą uprawiać sport rekreacyjnie z zaleceniem stosowania odpowiednich osłon narządu wzroku.
Coraz częściej można się spotkać z problemem kwalifikacji osób niepełnosprawnych, w tym ze względu na schorzenia narządu wzroku, do uprawiania sportu wyczynowego, ale niestety w tej kwestii nie ma żadnych szczegółowych zaleceń. Należy kierować się własnym doświadczeniem klinicznym, aby planowana aktywność fizyczna nie pogorszyła istniejącego stanu narządu wzroku. Największym problemem w kwalifikacji do uprawiania sportu kwalifikowanego (wyczynowego) jest brak uregulowań ustawowych dotyczących wymaganych norm ze strony narządu wzroku. W większości opracowań można odnaleźć jedynie wytyczne i zalecenia, które nie mają mocy obowiązującej i które na dodatek podlegają ciągłym zmianom i uaktualnieniom. Jeśli uwzględni się specyfikę poszczególnych dyscyplin, nieuprawnione wydają się takie same wymagania okulistyczne od wszystkich sportowców wyczynowych. Jedynie z uwagi na fakt, że każda dyscyplina wymaga ćwiczeń ogólnorozwojowych, może być to podstawą przygotowania takich wspólnych wytycznych dotyczących wymagań ze strony narządu wzroku.
Na podstawie kompilacji wielu wskazań i zaleceń przyczyną niezdolności do rozpoczęcia wyczynowego uprawiania sportu jest:
1. Krótkowzroczność > -5,0 do -6,0 D sph (zależnie od zmian na dnie oka).
2. Nadwzroczność > +6,0 D sph.
3. Niezborność > ±2,0 D cyl.
4. Brak gałki ocznej lub ślepota jednego oka.
5. Jaskra z ubytkami w polu widzenia.
6. Zwyrodnienie obwodu siatkówki predysponujące do jej odwarstwienia.
7. Znaczne ograniczenia pola widzenia (niedowidzenia połowicze, koncentryczne zawężenie pola widzenia).
8. Przebyte operacje wewnątrzgałkowe.
W pozostałych przypadkach proponuję kierować się specyfiką poszczególnej dyscypliny sportowej.
Komentarz
Prof. dr hab. med. Krzysztof Klukowski
Instytut Optoelektroniki Wojskowej Akademii Technicznej w Warszawie
Prof. dr hab. med. Krzysztof Klukowski
W sezonie zimowym prawie wszyscy podziwiamy skoki narciarskie, nie zawsze zastanawiając się nad kryteriami medycznymi, decydującymi o dopuszczeniu zawodników do wykonywania skoków. Jednak za sprawą problemów zdrowotnych z oczami wicemistrza świata juniorów Klemensa Murańki, o których donosiły media, do opinii publicznej dotarły informacje, być może po raz pierwszy, o stożku rogówki. Ta postępująca i asymetryczna dystrofia rogówki powoduje rozmywanie kształtu obrazu i pogorszenie ostrości wzroku zarówno do patrzenia w dal, jak i do bliży, zauważalne zwłaszcza przy nieodpowiednim oświetleniu. Z tego właśnie powodu w 2012 roku podczas treningu Klemens Murańka miał groźny upadek na skoczni w Stams w Austrii. Zawodnik od dłuższego czasu ukrywał swoją niedyspozycję zdrowotną. W tym przypadku determinacja zawodnika, jego wola walki i chęć realizowania marzeń wzięły górę nad zdrowym rozsądkiem. W jednym z wywiadów skoczek mówił: „Nie widziałem, jak trener macha chorągiewką”, „Gdy patrzyłem na góry, wszystkie szczyty zlewały się w jedno. A lasy to po prostu była wielka plama, jak mogłem tak funkcjonować?”.
Odnośnie do skoków narciarskich warto przypomnieć, że w bardzo krótkim czasie (5-8 sekund) przy locie z prędkością 90-100 km/h skoczek czuje opór powietrza (wrażenie wznoszenia w górę) i pozycję swojego ciała w przestrzeni oraz prędkość, z jaką zbliża się do zeskoku. Nie zawsze dostrzega linie odmierzające odległość. Dlatego jego narząd wzroku winien działać niezawodnie. Obecnie Klemens Murańka jest po leczeniu operacyjnym i nosi specjalne soczewki kontaktowe, co pozwala mu na kontynuowanie treningów i udział w zawodach Pucharu Świata. Jednak nasuwa się pytanie, czy osoby ze stożkiem rogówki mogą wyczynowo uprawiać sport, zwłaszcza skoki narciarskie. Przy braku jednoznacznych kryteriów orzecznictwa sportowo-lekarskiego w każdym indywidualnym przypadku decyduje opinia lekarza okulisty (o dużym doświadczeniu klinicznym), prowadzącego leczenie specjalistyczne takiego zawodnika. Aby potwierdzić pełną sprawność narządu wzroku, warto rozważyć okresowe badania dynamicznej ostrości wzroku, tak jak to mają piloci w Wojskowym Instytucie Medycyny Lotniczej w Warszawie. Nie ulega wątpliwości, że kariera sportowa i zdrowie zawodnika muszą iść w parze, aby w przyszłości nie było takich nagłówków w prasie: „Skoki narciarskie. Klemens Murańka skakał po śmierć”.