Używki a ból głowy
Ból głowy może być także spowodowany spożyciem alkoholu w ilości zależnej od indywidualnych uwarunkowań, powodującej upojenie alkoholowe, i występuje do 3 h po spożyciu alkoholu. Wcześniej taki ból nazywany był cocktail headache. Natomiast hangover headache to dawna nazwa bólu głowy przypisywanego spożyciu alkoholu, który występuje wtedy, gdy poziom alkoholu we krwi spada, i jest połączony z objawami tzw. kaca. Ten rodzaj bólu głowy związany jest przynajmniej częściowo z metabolizmem alkoholu i działaniem aldehydu octowego. Niektóre osoby lepiej tolerują alkohol i uważa się, że jest to związane z mutacją w genie dla dehydrogenazy aldehydu octowego.14
Jednorazowe spożycie narkotyków może wywołać nagły, silny, tępy rozlany ból głowy. Opisywano wystąpienie bólu głowy po godzinie od przyjęcia kokainy. W takim przypadku w pierwszej kolejności należy wykluczyć udar mózgu, jednak ból głowy przypisywany kokainie nie jest związany z wystąpieniem przemijającego niedokrwienia mózgu (TIA – transient ischemic attack) lub udaru mózgu. Ból głowy połączony z suchością w ustach, parestezjami, uczuciem ciepła może występować po przyjęciu marihuany w różnej postaci, także po dawce jednorazowej.
Nie tylko jednorazowe przyjęcie narkotyków, ale także ich długotrwałe stosowanie może wiązać się z powstaniem bólu głowy o niecharakterystycznym obrazie klinicznym, jednak wówczas towarzyszą mu takie objawy, jak uczucie przyspieszonego bicia serca, pobudzenie, niepokój, zaburzenia świadomości, nudności, wymioty, drżenie, zaburzenia snu, zaburzenia zwieraczy. Czasami występują drgawki. Schep i wsp.15 opisują takie objawy przy stosowaniu dopuszczonych w niektórych krajach do użytku substancji psychoaktywnych – benzylopiperazyny (BZP) oraz 3-trifluorometylofenylopiperazyny (TFMPP). Trifluorometylofenylopiperazyna jest substytutem amfetaminy i 3,4-metylenodioksymetamfetaminy (MDMA, ecstasy). Zwykle używana jest z benzylopiperazyną, której mechanizm działania jest zbliżony do MDMA, dając podobne efekty do amfetaminy. BZP i TFMPP są nielegalne w Polsce. Mogą wywoływać napad migreny, prowokować napady astmy lub powodować szereg objawów opisywanych jako „zespół restauracji chińskiej” (w tym wypadku nie rozpoznaje się jednak tego zespołu, ponieważ jest on związany ze spożyciem glutaminianu sodu).
Ból głowy przypisywany odstawieniu substancji egzogennej
Inny mechanizm powstania bólu głowy wiąże się z odstawieniem danej substancji. Ból głowy spowodowany nagłym zaprzestaniem spożywania danej substancji pojawia się po kilku godzinach od jej wyeliminowania. Ustępuje lub zmniejsza się po jej ponownym użyciu, natomiast po 14 dniach od jej odstawienia ustępuje trwale. Do tych substancji należą: ergotamina, kofeina, alkohol, histamina, CGRP, opioidy, estrogeny. Przy spożyciu >15 g kofeiny miesięcznie (w przybliżeniu >2 filiżanek kawy dziennie) ból głowy pojawia się po 24 h od spożycia ostatniej dawki, a ustępuje po przyjęciu 100 mg kofeiny. Nieliczni autorzy16 badali związek pomiędzy ostrą i przewlekłą podażą kofeiny a wystąpieniem takich objawów, jak niepokój, zaburzenia koncentracji i bóle głowy, stwierdzając wprost proporcjonalną zależność pomiędzy objawami i niespożyciem kofeiny.
Najlepiej rozpoznawalnym bólem z odstawienia jest ból głowy przypisywany odstawieniu estrogenów, który pojawia się do 5 dni po odstawieniu estrogenów i może utrzymywać się przez 3 miesiące.
Podsumowanie
Zagadnienie bólu głowy wywołanego przez substancje egzogenne wymaga dalszych badań, gdyż piśmiennictwo na ten temat jest ograniczone. Wydaje się, że problem będzie narastał i związany jest z rozwojem cywilizacji.