Leczenie bezsenności

Bezsenność, zgodnie z wynikami przeprowadzonych badań, może być skutecznie leczona za pomocą leków nasennych oraz metod niefarmakologicznych, nazwanych zbiorczo psychoterapią poznawczo-behawioralną (CBT-I – cognitive-behavioural therapy for insomnia). Metoda CBT-I składa się z pięciu głównych elementów:

1. Higieny snu: nakazy i zakazy związane z zarządzaniem snem.

2. Ograniczeń dotyczących snu: zwiększanie prawdopodobieństwa osiągnięcia prawidłowej senności wieczornej poprzez ograniczanie okazji sprzyjających spaniu w ciągu dnia.

3. Kontroli bodźca: ograniczenie czasu spędzanego w łóżku w stanie czujności.

4. Terapii poznawczej: kontrolowanie myśli pojawiających się przed nadejściem snu.

5. Relaksacji: trening technik relaksacyjnych.

Z doświadczenia wynika, że leczenie bezsenności może być skutecznie prowadzone również przez osoby niebędące specjalistami z zakresu opieki medycznej (np. osoby udzielające porad medycznych, pielęgniarki, psychologów itp.).^16,17

Leczenie bezsenności to złożony problem, jest on jednak często zawężany do kwestii odpowiedniego stosowania leków nasennych lub wręcz utożsamiany z nią. Wydane w 2004 r. przez National Institute for Health and Clinical Excellence (NICE) wytyczne dotyczące stosowania zaleplonu, zolpidemu i zopiklonu w krótkoterminowym leczeniu bezsenności (TA77)¹⁸ są zgodne z ogólnym trendem. Wytyczne TA77 oraz NICE dotyczące leczenia depresji (CG 23),¹⁹ a także wytyczne National Service Frameworks (NSFs) odnoszące się do starszych osób (NSFs for Older People) ²⁰ oraz zdrowia psychicznego (NSFs for Mental Health)²¹ stanowią zbiór podstawowych rekomedacji opartych na faktach z zakresu terapii bezsenności. Rekomendacje te zostały przedstawione poniżej i podsumowane na rycinie w postaci modelu opieki „krok po kroku:

Rycina. Metoda „krok po kroku” leczenia bezsenności w warunkach podstawowej opieki zdrowotnej

1. Przed rozpoczęciem leczenia należy upewnić się, że są spełnione kryteria bezsenności (czas trwania objawów i nasilenie).

2. Prawidłowe leczenie zaburzeń współwystępujących jest istotne, może być jednak niewystarczające do rozwiązania problemu zaburzeń snu.

3. Udzielenie rad dotyczących higieny snu stanowi „...podstawę całościowego planu leczenia”.¹⁸ Ponieważ rady dotyczą konkretnych problemów (np. nadużywanie kofeiny, nieregularne pory snu), wskazane jest wcześniejsze zapoznanie się z trybem życia pacjenta. W warunkach intensywnej opieki medycznej należy rozważyć zminimalizowanie wszelkiego hałasu nocą oraz ograniczyć długość drzemek pacjentów w ciągu dnia.

4. Skuteczność CBT-I w leczeniu bezsenności (w tym terapii relaksacyjnej) została udowodniona, w związku z czym metoda ta powinna być stosowana przed podjęciem decyzji o podaniu leków nasennych.

5. Jeśli pacjent nie jest podatny na niefarmakologiczne metody leczenia (lub jeśli metody te są niewystarczające), należy przepisać leki nasenne, które chory powinien przyjmować przez krótki okres, ściśle zgodnie z warunkami rejestracji.

6 „Z powodu braku nieodpartych dowodów pozwalających rozróżnić skuteczność działania takich substancji nasennych, jak zaleplon, zolpidem, zopiklon czy krótkodziałające benzodiazepiny, zaleca się przepisywanie najtańszego [...] spośród leków nasennych.”

7. Leki nasenne nie powinny być przyjmowane dłużej niż cztery tygodnie.²²

Samoleczenie

Choć leczenie metodą psychoterapii poznawczo-behawioralnej prowadzone przez wyszkolonych terapeutów przynosi trwałe korzyści pacjentom cierpiącym na bezsenność, udowodniono, że sama edukacja osób chorych w zakresie kontroli własnych zachowań, w ramach specjalnie skonstruowanego programu samoleczenia, może poprawić jakość snu. Zakończone właśnie wstępne badania (przeprowadzone w ramach UK SomnIA project) potwierdziły, że samoleczenie w warunkach kontrolowanego programu terapeutycznego jest praktyczną i skuteczną metodą terapii bezsenności współwystępującej z innymi przewlekłymi schorzeniami.²³ Pomoc pacjentom polega na udostępnieniu im sześciu broszur opisujących główne zasady terapii CBT-I oraz zagwarantowaniu możliwości wsparcia telefonicznego ze strony innych przeszkolonych pacjentów. Uczestnicy programu otrzymują standardowe porady dotyczące higieny snu, zgodne z wytycznymi postępowania obowiązującymi w Wielkiej Brytanii. Ocena skuteczności leczenia dokonywana jest zaraz po zakończeniu leczenia oraz trzy miesiące i sześć miesięcy później. Analiza wyników, w oparciu o dane dotyczące wszystkich osób, które przystąpiły do badania, oraz po uwzględnieniu wieku badanych, wykazała istotną statystycznie poprawę jakości snu u osób leczonych w porównaniu z osobami z grupy kontrolnej.²³