Piśmiennictwo:
1. Sullivan SD, Rasouliyan L, Russo PA, et al. Extent, patterns, and burden of uncontrolled disease in severe or difficult-to-treat asthma. Allergy 2007;62(2):126-133.
2. Schmier JK, Manjunath R, Halpern MT, et al. The impact of inadequately controlled asthma in urban children on quality of life and productivity. Ann Allergy Asthma Immunol 2007;98(3):245-251.
3. Eaton DK, Kann L, Kinchen S, et al. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Youth risk behavior surveillance: United States, 2009. MMWR Surveill Summ 2010;59(5):1-142.
4. Stanford RH, Gilsenan AW, Ziemiecki R, et al. Predictors of uncontrolled asthma in adult and pediatric patients: analysis of the Asthma Control Characteristics and Prevalence Survey Studies (ACCESS). J Asthma 2010;47(3):257-262.
5. Chen H, Gould MK, Blanc PD, et al. Asthma control, severity, and quality of life: quantifying the effect of uncontrolled disease. J Allergy Clin Immunol 2007;120(2):396-402.
6. Sullivan PW, Ghushchyan VH, Slejko JF, et al. The burden of adult asthma in the United States: evidence from the Medical Expenditure Panel Survey. J Allergy Clin Immunol 2011;127(2):363-369.
7. Barnett SB, Nurmagambetov TA. Costs of asthma in the United States: 2002-2007. J Allergy Clin Immunol 2011;127(1):145-152.
8. Towns SJ, van Asperen PP. Diagnosis and management of asthma in adolescents. Clin Respir J 2009;3(2):69-76.
9. DiMatteo MR. Variations in patients’ adherence to medical recommendations: a quantitative review of 50 years of research. Med Care 2004;42(3):200-209.
10. Buston KM, Wood SF. Non-compliance amongst adolescents with asthma: listening to what they tell us about self-management. Fam Pract 2000;17(2):134-138.
11. Edgecombe K, Latter S, Peters S, et al. Health experiences of adolescents with uncontrolled severe asthma. Arch Dis Child 2010;95(12):985-991.
12. US Department of Health and Human Services (DHS); National Institutes of Health (NIH). National Asthma Education and Prevention Program: Expert Panel Report 3: Guidelines for the Diagnosis and Management of Asthma. Bethesda, MD: National Institutes of Health, National Heart Lung and Blood Institute; 2007. NIH publication No: 97-4051. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK2358/. Accessed May 12, 2011.
13. Long AA. Addressing unmet needs in asthma care. P&T Digest 2005;30(11):16-22. http://www.ptcommunity.com/ptdigest/0511_ptd_asthma/PTD_asthma_PT.pdf. Accessed May 12, 2011.
14. Fuchs HJ, Borowitz DS, Christiansen DH, et al; Pulmozyme Study Group. Effect of aerosolized recombinant human DNase on exacerbations of respiratory symptoms and on pulmonary function in patients with cystic fibrosis. N Engl J Med 1994;331(10):637-642.
15. Holgate ST, Price D, Valovirta E. Asthma out of control? A structured review of recent patient surveys. BMC Pulm Med 2006;(6)(suppl 1):S2.
16. Janson S, Becker G. Reasons for delay in seeking treatment for acute asthma: the patient’s perspective. J Asthma 1998;35(5):427-435.
17. Mintz M, Gilsenan AW, Bui CL, et al. Assessment of asthma control in primary care. Curr Med Res Opin 2009;25(10):2523-2531.
18. Walter MJ, Castro M, Kunselman SJ, et al. Predicting worsening asthma control following the common cold. Eur Respir J 2008;32(6):1548-1554.
19. Carlton BG, Lucas DO, Ellis EF, et al. The status of asthma control and asthma prescribing practices in the United States: results of a large prospective asthma control survey of primary care practices. J Asthma 2005;42(7):529-535.
20. Yawn BP, Enright PL, Lemanske RF Jr, et al. Spirometry can be done in family physicians’ offices and alters clinical decisions in management of asthma and COPD. Chest. 2007;132(4):1162-1168.
21. Juniper EF, Bousquet J, Abetz L, et al. Identifying ‘well-controlled’ and ‘not well-controlled’ asthma using the Asthma Control Questionnaire. Respir Med. 2006;100(4):616-621.
22. Juniper EF, O’Byrne PM, Ferrie PJ, et al. Measuring asthma control: clinic questionnaire or daily diary? Am J Respir Crit Care Med 2000;162(4, pt 1):1330-1334.
23. Hyland ME, Kenyon CA, Allen R, et al. Diary keeping in asthma: comparison of written and electronic methods. BMJ 1993;306(6876):487-489.
24. Juniper EF, O’Byrne PM, Guyatt GH, et al. Development and validation of a questionnaire to measure asthma control. Eur Respir J 1999;14(4):902-907.
25. Yawn BP, Bertram S, Wollan P. Introduction of Asthma APGAR tools improve asthma management in primary care practices. J Asthma Allergy 2008;1:1-10.
26. Yawn BP, Brenneman SK, Allen-Ramey FC, et al. Assessment of asthma severity and asthma control in children. Pediatrics 2006;118(1):322-329.
27. Liu AH, Zeiger R, Sorkness C, et al. Development and cross-sectional validation of the Childhood Asthma Control Test. J Allergy Clin Immunol 2007;119(4):817-825.
28. Juniper EF, Gruffydd-Jones K, Ward S, et al. Asthma Control Questionnaire in children: validation, measurement properties, interpretation. Eur Respir J 2010;36(6):1410-1416.
29. Schatz M, Mosen DM, Kosinski M, et al. Validity of the Asthma Control Test completed at home. Am J Manag Care 2007;13(12):661-667.
30. Pinnock H, Juniper EF, Sheikh A. Concordance between supervised and postal administration of the Mini Asthma Quality of Life Questionnaire (MiniAQLQ) and Asthma Control Questionnaire (ACQ) was very high. J Clin Epidemiol 2005;58(8):809--814.
31. Nathan RA, Sorkness CA, Kosinski M, et al. Development of the asthma control test: a survey for assessing asthma control. J Allergy Clin Immunol 2004;113(1):59-65.
32. Zhou X, Ding FM, Lin JT, et al. Validity of Asthma Control Test in Chinese patients. Chin Med J (Engl) 2007;120(12):1037-1041.
33. Vega JM, Badia X, Badiola C, et al. Validation of the Spanish version of the Asthma Control Test. J Asthma 2007;44(10):867-872.
34. Vollmer WM, Markson LE, O’Connor E, et al. Association of asthma control with health care utilization and quality of life. Am J Respir Crit Care Med 1999;160(5, pt 1):1647-1652.
35. Vollmer WM, Markson LE, O’Connor E, et al. Association of asthma control with health care utilization: a prospective evaluation. Am J Respir Crit Care Med 2002;165(2):195-199.
36. Wallenstein GV, Carranza-Rosenzweig J, Kosinski M, et al. A psychometric comparison of three patient-based measures of asthma control. Curr Med Res Opin 2007;23(2):369-377.
37. Cabana MD, Rand CS, Becher OJ, et al. Reasons for pediatrician nonadherence to asthma guidelines. Arch Pediatr Adolesc Med 2001;155(9):1057-1062.
38. Cabana MD. A randomized trial of primary care provider prompting to enhance preventive asthma therapy. J Pediatr 2005;147(5):708.
39. Lemanske RF Jr, Mauger DT, Sorkness CA, et al. Step-up therapy for children with uncontrolled asthma receiving inhaled corticosteroids. N Engl J Med 2010;362(11):975-985.
40. US Department of Health and Human Services (DHS); US Food and Drug Administration. FDA Drug Safety Communication: New Safety Requirements for Long-Acting Inhaled Asthma Medications Called Long-Acting Beta-Agonists (LABAs). Rockville, MD: MedWatch Online; Published February 18, 2010. http://www.fda.gov/Drugs/DrugSafety/PostmarketDrugSafetyInformationforPatientsandProviders/ucm200776.htm. Accessed May 12, 2011.
41. Kamps AW, Brand PL, Roorda RJ. Determinants of correct inhalation technique in children attending a hospital-based asthma clinic. Acta Paediatr 2002;91(2):159-163.
42. Platts-Mills TA. The role of immunoglobulin E in allergy and asthma. Am J Respir Crit Care Med 2001;164(8, pt 2):S1-S5.
43. Arbes SJ Jr, Gergen PJ, Vaughn B, et al. Asthma cases attributable to atopy: results from the Third National Health and Nutrition Examination Survey. J Allergy Clin Immunol 2007;120(5):1139-1145.
44. Casale TB, Martin RJ. Clinical importance of identifying immunoglobulin E-mediated disease in patients with asthma. Clin Cornerstone 2009;9(3):20-29.
45. Morgan WJ, Crain EF, Gruchalla RS, et al. Results of a home-based environmental intervention among urban children with asthma. N Engl J Med 2004;351(11):1068-1080.
46. Nagata M, Nakagome K. Allergen immunotherapy in asthma: current status and future perspectives. Allergol Int 2010;59(1):15-19.
47. XOLAIR (omalizumab) [prescribing information]. South San Francisco, CA: Genentech, Inc. 2010. http://www.gene.com/gene/products/information/pdf/xolair-prescribing.pdf. Accessed May 12, 2011.
Komentarz
dr n. med. Tadeusz Przybyłowski
Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych, Pneumonologii i Alergologii, Warszawski Uniwersytet Medyczny
W prezentowanym artykule autorka przedstawiła czynniki mające istotny wpływ na kontrolę astmy i opisała możliwości wykorzystania wizyt w gabinetach lekarzy POZ do poprawy kontroli choroby. Większość propozycji wydaje się bardzo interesująca, ale wprowadzenie części z nich może być w polskich warunkach dość trudne.
W przeciwieństwie do wielu innych przewlekłych chorób, takich jak na przykład nadciśnienie tętnicze czy zaburzenia gospodarki lipidowej, w przypadku których cele leczenia można stosunkowo łatwo zdefiniować i zmierzyć, właściwa kontrola astmy ma charakter wielowymiarowy, a do jej opisania wykorzystuje się pomiary obiektywne oraz subiektywną ocenę chorego. Pomimo opracowania wytycznych leczenia astmy oraz stosunkowo łatwego dostępu do wielu metod terapii u znacznego odsetka chorych nie uzyskuje się zadowalającej kontroli astmy. W dużym badaniu obserwacyjnym TENOR (Epidemiology and Natural History of Asthma: Outcomes and Treatment Regimens), przeprowadzonym z udziałem ponad 4700 pacjentów), właściwą kontrolę astmy w badaniu wyjściowym stwierdzono tylko u 216 z 3916 (5,5%) uczestników w wieku ≥13 lat. Do oceny kontroli wykorzystano pięć różnych parametrów: 1) brak lub minimalne nasilenie objawów dziennych, 2) brak objawów nocnych, 3) PEF ≥80% wartości należnej, 4) brak wskazań do zastosowania glikokortykosteroidów doustnych oraz 5) brak konieczności hospitalizacji lub leczenia na oddziale pomocy doraźnej w okresie poprzedzających 3 miesięcy. Po roku obserwacji astma nie była właściwie kontrolowana u ponad 90% chorych z tej grupy, a po kolejnych 12 miesiącach u 95%. Wynika z tego, że w dwuletniej obserwacji kontroli astmy nie uzyskuje się (pomimo zaleconego leczenia) u co najmniej 83% chorych.2 Na niezbyt dobrą kontrolę astmy wskazują również wyniki badań innych autorów. W dwóch dużych opracowaniach występowanie objawów w czasie dnia zgłaszało 46-51% pacjentów, wybudzenia ze snu 30-44%, a 25-43% chorych w okresie 12 miesięcy wymagało nieplanowanych wizyt ambulatoryjnych lub leczenia na oddziałach pomocy doraźnej (odpowiednik polskiego SOR lub izby przyjęć). Bardzo interesująca jest powtarzająca się również w innych badaniach obserwacja, że pomimo występowania objawów 34-50% chorych uważa, że astma jest u nich dobrze kontrolowana.3,4 W jednym z najnowszych badań, które zostało przeprowadzone w USA z udziałem łącznie ponad 4600 dzieci i nastolatków (4-17 lat) oraz dorosłych (>18 lat), astmę niekontrolowaną rozpoznano u 46% osób w młodszej grupie wiekowej oraz u 58% dorosłych.5 Zagadnienie oceny kontroli astmy komplikuje się jeszcze bardziej, jeżeli weźmie się pod uwagę wyniki prac, w których porównywano przydatność różnych definicji kontroli astmy. Campbell i wsp.6 wykazali w grupie ponad 300 pacjentów w wieku ≥12 lat, że w zależności od zastosowanych kryteriów w wyjściowym badaniu dobrą kontrolę astmy stwierdza się u 9, 17 lub 33%. Należy jednak zaznaczyć, że w zestawie kryteriów, dzięki któremu u 33% pacjentów rozpoznano właściwą kontrolę astmy, nie uwzględniono wykładników czynności układu oddechowego. Nie można również zapominać o obserwowanym przez część autorów braku istotnej korelacji pomiędzy oceną ciężkości astmy dokonywaną przez lekarza a nasileniem objawów zgłaszanych przez chorych.7
Co prawda autorka bardzo obszernie przedstawiła kryteria kontroli astmy zgodnie z wytycznymi National Asthma Education and Prevention Program, ale w Polsce znacznie częściej korzysta się z wytycznych GINA (Global Initiative for Asthma), warto więc dla porównania przedstawić kryteria kontroli astmy opracowane przez ten zespół ekspertów (tab.).
Tabela. Podział astmy ze względu na stopień kontroli choroby wg GINA8
Element składowy
Astma kontrolowana
Wszystkie elementy obecne
Astma częściowo kontrolowana
Obecny jeden element
Astma niekontrolowana
Objawy dzienne
Brak (≤2 razy w tygodniu)
>2 razy w tygodniu
Do rozpoznania astmy niekontrolowanej upoważnia występowanie co najmniej 3 cech astmy częściowo kontrolowanej*
Ograniczenie aktywności życiowej
Nie występuje
Jakiekolwiek
Objawy nocne/wybudzenie ze snu
Brak
Jakiekolwiek
Stosowanie leków doraźnych
Bez konieczności
(≤2 razy w tygodniu)
>2 razy w tygodniu
Czynność układu oddechowego (PEF lub FEV1)
W zakresie normy
<80% wartości należnej lub najlepszej zarejestrowanej przez chorego
* Rozpoznanie zaostrzenia w danym tygodniu jest równoznaczne z zakwalifikowaniem tego tygodnia do okresu astmy niekontrolowanej.
Bardzo ważne wydaje się opisanie przez autorkę najistotniejszych czynników mogących przyczyniać się do złej kontroli astmy, a przede wszystkim zwrócenie uwagi na dwa bardzo istotne elementy: niedostateczną wiedzę na temat czynników wyzwalających dolegliwości oraz zasad prowadzenia leczenia i – co jest szczególnie istotne – błędy w technice inhalacji. Zalecenia dotyczące kontroli techniki inhalacji oraz pomiaru PEF podczas każdej wizyty kontrolnej znalazły się również w raporcie GINA.
Przedstawiono także szczegółowo wiele narzędzi wykorzystywanych do oceny kontroli i monitorowania astmy. Warto dodać, że coraz większą popularność, zarówno wśród lekarzy, jak i chorych, co jest widoczne m.in. na forach internetowych poświęconych astmie, zdobywa polskojęzyczna wersja testu kontroli astmy (ACT – asthma control test).
Koncepcja wykorzystania do oceny kontroli astmy również wizyt u lekarza POZ niezwiązanych bezpośrednio z dolegliwościami ze strony układu oddechowego jest bardzo interesującym pomysłem. Pojawia się jednak pytanie, czy lekarz podstawowej opieki zdrowotnej – który, aby przepisać choremu na astmę lek z odpowiednią zniżką w ramach refundacji NFZ, musi najpierw wysłać pacjenta na konsultację do specjalisty pulmonologa i uzyskać zaświadczenie, że chory wymaga takiego właśnie leczenia – będzie w stanie, nawet mając jak najlepsze chęci, wygospodarować jeszcze więcej czasu na dokładną ocenę kontroli astmy.
Piśmiennictwo:
1. Yawn BP. The role of the primary care physician in helping adolescent and adult patients improve asthma control. Mayo Clinic Proceedings 2011;86(9):894-902.
2. Sullivan SD, Rasouliyan L, Russo PA, et al. Extent, patterns, and burden of uncontrolled disease in severe or difficult-to-treat asthma. Allergy 2007;62(2):126--133.
3. Rabe K, Vermeire P, Soriano J, et al. Clinical management of asthma in 1999: the Asthma Insights and Reality in Europe (AIRE) study. European Respiratory Journal 2000;16(5):802-807.
4. Lai CKW, de Guia TS, Kim Y-Y, et al. Asthma control in the Asia-Pacific region: The asthma insights and reality in Asia-Pacific study. Journal of Allergy and Clinical Immunology 2003;111(2):263-268.
5. Stanford RH, Gilsenan AW, Ziemiecki R, et al. Predictors of uncontrolled asthma in adult and pediatric patients: analysis of the Asthma Control Characteristics and Prevalence Survey Studies (ACCESS). J Asthma 2010;47(3):257-262.
6. Campbell JD, Blough DK, Sullivan SD. Comparison of guideline-based control definitions and associations with outcomes in severe or difficult-to-treat asthma. Annals of Allergy, Asthma & Immunology 2008;101(5):474-481.
7. Osborne ML, Vollmer WM, Pedula KL, et al. Lack of correlation of symptoms with specialist-assessed long-term asthma severity. Chest 1999;115(1):85-91.
8. GINA. Global strategy for asthma management and prevention. Updated 2010. Global Initiative for Asthma (GINA). Dokument dostępny na stronie www.ginasthma.org