Rozmowa z pacjentem, u którego rozpoznano nieuleczalną chorobę nowotworową, jest trudnym przeżyciem dla chorego, ale także dla samego lekarza. Niemniej nie wolno zatajać przed chorym żadnych informacji o stanie jego zdrowia, możliwościach terapeutycznych i rokowaniu, a w rozmowie należy kierować się empatią i zrozumieniem odczuwanych przez pacjenta emocji.

1. Jak poinformować chorego o wyczerpaniu się dalszych możliwości terapii onkologicznej (chemio- i radioterapii)?

Zgodnie z rozporządzeniem Ministerstwa Zdrowia pacjentowi przysługuje prawo do uzyskania informacji o stanie swojego zdrowia. Ustawa o zawodzie lekarza (art. 31, ust. 1) oraz ustawa o zakładach opieki zdrowotnej (art. 19, ust. 1 pkt 2) zawierają zapis, według którego lekarz ma obowiązek informować pacjenta lub jego ustawowego przedstawiciela o stanie zdrowia chorego, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych i leczniczych, dających się przewidzieć następstwach zastosowania albo zaniechania tych metod, wynikach leczenia, a także o rokowaniu. Prawo do informacji należy do podstawowych praw człowieka. Z badań wynika, że 95% pacjentów oczekuje uczciwej rozmowy na temat rokowania. Nie ma jednak jednego słusznego paradygmatu, jak rozmawiać z człowiekiem, który otrzymuje informację o wyczerpaniu możliwości leczenia przyczynowego. Przekazanie tej wyjątkowo trudnej wiadomości wymaga jednak zachowania kilku podstawowych zasad:

• Przed przekazaniem trudnej informacji należy podsumować aktualną sytuację pacjenta i przygotować go na to, że usłyszy niepomyślną wiadomość, np. Pani Mario, jak pani wie, od ponad 6 miesięcy staramy się zatrzymać rozwój pani choroby i obecnie jesteśmy w sytuacji, kiedy okazuje się, że podjęty przez nas wszystkich, a szczególnie przez panią, wysiłek nie przyniósł oczekiwanego rezultatu. Bardzo mi przykro, ale choroba postępuje. Z tego też względu chciałbym z panią na ten temat porozmawiać. Otóż chciałbym, żeby pani wiedziała, że w obecnej sytuacji dalsze leczenie (chemioterapią, radioterapią) byłoby bezzasadne i przyniosłoby dużo niepotrzebnych powikłań. Dlatego…
• Ilość przekazywanej informacji powinna być dostosowana do potrzeb pacjenta, dlatego należy go zapytać: Czy chciałaby pani, abyśmy omówili ten problem dokładniej? Czy nie mówię za szybko?
• Przekazując informacje, należy zwracać uwagę na niewerbalne reakcje pacjenta i w razie potrzeby przerwać wypowiedź i odnieść się do jego stanu: Zdaję sobie sprawę, że nasza rozmowa może być dla pani bardzo trudna, i widzę, jak bardzo jest pani zdenerwowana. Czy chciałaby pani o coś zapytać?
• Zrozumienie diagnozy i dalszego postępowania wymaga przejrzystych struktur poznawczych, dlatego warto pamiętać o doborze takich słów, które będą dostosowane do możliwości emocjonalnych i psychicznych pacjenta.
• Dążenie chorego do uzyskania informacji o stanie swojego zdrowia powinno być zrównoważone przez stopień niepewności, jaki istnieje w każdej konkretnej sytuacji. Drogą do zachowania takiej równowagi jest sztuka prowadzenia dialogu. Pacjent powinien stanowić podmiot rozmowy, a więc należy pozwolić mu na zadawanie pytań, przedstawienie swojego punktu widzenia i ewentualnych wątpliwości.
• Lekarz, który chce pomóc pacjentowi poradzić sobie z myślą o perspektywie zbliżającego się końca życia, powinien poznać sposób myślenia pacjenta, jego rodziny na ten temat i dopiero wówczas odnieść się do prezentowanej przez nich wiedzy.
• Informację należy przekazywać w taki sposób, aby nie przerywać więzi emocjonalnej, np.: W tej sytuacji jesteśmy zmuszeni przerwać leczenie, ale nie zostawimy pani bez opieki.
• Wielu pacjentów, słysząc o leczeniu objawowym, ma nadzieję, że przyniesie ono wyleczenie choroby. Z tego też względu, używając tego określenia, należy dokładnie wytłumaczyć pacjentowi, na czym ono polega.
• Ważne, aby podczas rozmowy pozwolić choremu na ekspresję emocji, pamiętając, że wszystkie one, nawet te najtrudniejsze, odzwierciedlają stan psychiczny pacjenta i nie podlegają wartościowaniu.
• Nie należy zostawić pacjenta bez nakreślenia planu dalszego postępowania.

2. Jak poinformować chorego o możliwości dalszej opieki na oddziale paliatywnym lub w hospicjum?

Rozmowa na temat przejścia z leczenia przyczynowego do leczenia objawowego i opieki paliatywnej to dla większości lekarzy i pacjentów trudne przeżycie. Wielu pacjentów nie jest gotowych na taką informację. Nierzadko unikają rozmowy na temat stanu swojego zdrowia lub słuchają wybiórczo tego, co mówi lekarz i żyją w złudnym przekonaniu, że nie jest jeszcze tak źle. Z tego powodu należy upewnić się, co pacjent wie o stanie swojego zdrowia, ile chce wiedzieć i dopiero wówczas skonfrontować go z rzeczywistą wiedzą na temat stanu jego zdrowia.

W dalszym ciągu wielu pacjentów kojarzy opiekę paliatywną z natychmiastowym umieraniem, z samotnością i cierpieniem. Warto zatem wyjaśnić pacjentowi, dlaczego wymaga on takiej formy pomocy, np.: Pani stan zdrowia bardzo się pogarsza. Jeżeli uwzglę...