Duszność to jeden z najczęściej występujących i najbardziej dokuczliwych objawów u chorych na nowotwór; powoduje znaczne zmniejszenie aktywności, pogorszenie samopoczucia i jakości życia chorych. Częstość występowania i nasilenie duszności wzrasta z postępem choroby.

CELE ARTYKUŁU

Po przeczytaniu artykułu Czytelnik powinien umieć:

• rozpoznać duszność u osoby w zaawansowanej fazie choroby
• zinterpretować badanie gazometrii u pacjenta z dusznością w zaawansowanym stadium choroby
• rozpoznać wskazania do terapii duszności w zaawansowanej chorobie i wdrożyć właściwe leczenie
• rozpoznać przypadki pacjentów z dusznością w zaawansowanej chorobie wymagających pilnej konsultacji innych specjalistów

Wstęp. Fizjologia oddychania

W celu zrozumienia patofizjologii duszności warto przytoczyć podstawowe informacje z zakresu fizjologii oddychania. Za prawidłowe oddychanie odpowiedzialny jest ośrodek oddechowy zlokalizowany w rdzeniu przedłużonym i moście. Otrzymuje on informacje z receptorów wrażliwych na rozciąganie, znajdujących się w drogach oddechowych (chemoreceptory C), układzie mięśniowo-szkieletowym klatki piersiowej i z mechanoreceptorów śródmiąższowych J (miąższu płucnego). Istotną rolę w regulacji procesu oddychania odgrywają chemoreceptory ośrodkowe, które znajdują się w rdzeniu przedłużonym i są wrażliwe na bardzo niewielkie zmiany w pH krwi i płynu mózgowo-rdzeniowego i w konsekwencji ciśnienia parcjalnego dwutlenku węgla (pCO₂). Wzrost pCO₂ powoduje pobudzenie wentylacji w celu wydalenia dwutlenku węgla z organizmu. Ponadto w regulacji oddychania biorą udział chemoreceptory obwodowe, zlokalizowane w kłębkach tętnicy szyjnej i aorty, które reagują przede wszystkim na spadek ciśnienia parcjalnego tlenu (pO₂). Kłębki aortalne w porównaniu z kłębkami szyjnymi są mniej wrażliwe na spadek pO₂ i wzrost pCO₂, a bardziej na niedokrwienie i obniżenie ciśnienia tętniczego. Ponadto kłębki aortalne są wrażliwe na objętość tlenu związanego z hemoglobiną, na co nie są wrażliwe kłębki szyjne.¹ Spadek pO₂ jest bodźcem, który powoduje również pobudzenie wentylacji. W regulacji oddychania biorą udział mięśnie międzyżebrowe i przepona zaopatrywane przez nerwy międzyżebrowe i nerw przeponowy, które podlegają dobrowolnej i mimowolnej kontroli za pośrednictwem ośrodka oddechowego i wyższych centrów oraz świadomości. W mięśniach klatki piersiowej i przepony znajdują się wrzeciona mięśniowe, wrażliwe na zmianę długości i napięcia, które wykazują wpływ na pracę układu mięśniowego. Schemat regulacji procesu oddychania przedstawiono na rycinie 1.