Farmakoterapia u kobiet w ciąży wiąże się ze zwiększonym ryzykiem działań niepożądanych i z większą liczbą przeciwwskazań niż w innych okresach życia. Podejmując decyzję o leczeniu farmakologicznym ciężarnej, należy uwzględnić odmienną farmakokinetykę i farmakodynamikę leków w organizmie matki i płodu, a także ich przenikanie przez łożysko. Ryzyko wystąpienia działań toksycznych zależy od rodzaju leku, czasu trwania terapii i okresu rozwoju płodu, w którym lek zostanie podany.

Wprowadzenie

Bezpieczeństwo i skuteczność farmakoterapii u kobiet ciężarnych stanowi ważny problem w opiece zdrowotnej. Zastosowanie jakiejkolwiek farmakoterapii w czasie ciąży wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia działań niepożądanych i z większą liczbą przeciwwskazań niż w innych okresach życia. Konieczne jest więc zwrócenie szczególnej uwagi na odrębności w zakresie farmakokinetyki i farmakodynamiki stosowanych leków. Organizm kobiety ciężarnej można określić jako układ trójkompartmentowy (matka – łożysko – płód) i dlatego ocena działania leków powinna uwzględniać ich odmienną farmakokinetykę i farmakodynamikę zarówno w organizmie matki, jak i płodu, a także zjawisko przenikania leków przez łożysko.¹

Zmiany w farmakokinetyce leków u ciężarnych dotyczą wchłaniania, dystrybucji, metabolizmu i wydalania. Wchłanianie może być zmienione z powodu zmniejszenia motoryki przewodu pokarmowego, ograniczenia sekrecji soku żołądkowego i zwiększenia pH w żołądku, a także w związku z wymiotami. Odmienna dystrybucja wiąże się ze zmianami w składzie ciała kobiety ciężarnej, takimi jak: przyrost objętości krwi i osocza (co powoduje wzrost objętości dystrybucji leków hydrofilnych i spadek ich stężenia); zmniejszenie stężenia albumin (co może zwiększać frakcję leku wolnego, który z kolei przemieszcza się do krążenia płodowego); przyrost tkanki tłuszczowej (która zwiększa objętość dystrybucji leków lipofilnych) itp. Zmiana metabolizmu leków w czasie ciąży może wystąpić z powodu indukcji izoenzymów CYP3A4 i CYP2D6 oraz inhibicji CYP1A4 przez progesteron i estrogeny, a także z powodu zaburzeń procesów detoksykacji (głównie sprzęgania z kwasem glukuronowym i siarkowym). Wydalanie leków również może ulec zmianie podczas ciąży w wyniku zwiększenia przepływu nerkowego i filtracji kłębkowej.² Farmakodynamika matczyna i płodowa może być także odmienna od oczekiwanej, np. ze względu na zmiany liczby receptorów dla leków w czasie ciąży. Istotną rolę w oddziaływaniu leków na płód odgrywają transport łożyskowy i funkcja metaboliczna łożyska, gdyż wszystkie enzymy zaangażowane w metabolizm leków są obecne w łożysku. Farmakokinetykę płodową charakteryzuje szybka dystrybucja do krwiobiegu płodu i mały stopień metabolizmu leków, które ulegają kumulacji ze względu na to, że większość układów enzymatycznych płodu zaczyna pełnić swoje funkcje tuż przed końcem ciąży lub dopiero po porodzie.¹