Badanie podmiotowe
Przedstawiciele opieki medycznej powinni pytać wszystkie kobiety w ciąży o teraźniejsze i przeszłe używanie alkoholu i innych substancji psychoaktywnych w możliwie jak najwcześniejszym okresie ciąży. Wywiad w kierunku używania substancji psychoaktywnych należy ponawiać przy każdej kolejnej wizycie, gdyż niektóre pacjentki mogą ujawnić takie informacje dopiero po zbudowaniu i umocnieniu się opartej na zaufaniu relacji terapeutycznej.7 Kobieta pytana o alkohol, usiłująca ukryć problem, może być rozdrażniona, niechętnie odpowiadać na pytania, unikać kontaktu wzrokowego, rumienić się; można również zaobserwować zmianę rytmu oddychania.6 Uzyskaniu rzetelnego wywiadu sprzyja opiekuńcza, nieoceniająca postawa badającego.2
Istnieją dowody, że wszechstronny i szczegółowy wywiad dotyczący nadużywania substancji psychoaktywnych może poprawiać świadomość pacjentki na temat ryzyka dla niej samej oraz płodu, związanego z używaniem substancji i przyczynić się do modyfikacji niewłaściwych zachowań.7
Badanie przedmiotowe
Skóra pacjenta uzależnionego jest zwykle wilgotna oraz ze względu na rozszerzenie naczyń skóry nadmiernie ucieplona. Mogą być widoczne teleangiektazje lub zmiany trądzikowe, jak również świeże i dawne ślady po urazach. Twarz bywa obrzmiała, spojówki oczu przekrwione. Osoby uzależnione nie dbają zazwyczaj o stan higieny jamy ustnej. Ich dziąsła i podniebienie miękkie mogą być rozpulchnione, język obłożony. Wyczuwa się również zapach alkoholu (świeżego lub przetrawionego) z ust. Mogą występować drżenia rąk, języka, ust, zaburzenia chodu oraz objawy innych chorób wikłających uzależnienie od alkoholu, jak nadciśnienie tętnicze, zaburzenia rytmu serca czy choroby wątroby.6
Badania kwestionariuszowe
Jedną z popularniejszych metod są kwestionariusze CAGE (Cut down, Annoyed, Guilty, Eye opener), MAST (Michigan Alcoholism Screening Test) i AUDIT (Alcohol Use Disorders Identification Test), szeroko stosowane w populacji ogólnej, nieprzystosowane jednak do badania ciężarnych.1,6
Amerykańskie Towarzystwo Ginekologiczno-Położnicze rekomenduje testy: T-ACE (lub jego modyfikację T-ACER-3), TWEAK oraz SURP-P.1
Test T-ACE składa się z trzech pytań zamkniętych:
1. Czy denerwuje Panią krytykowanie Pani picia? (Annoyed)
2. Czy kiedykolwiek czuła Pani, że powinna ograniczyć picie? (Cut down)
3. Czy kiedykolwiek musiała Pani wypić alkohol zaraz po przebudzeniu, by uspokoić się lub by pozbyć się kaca? (Eye opener)
oraz jednego pytania otwartego:
4. Ile drinków potrzebuje Pani, by się upić? (Tolerance).1,2
Pozytywny wynik testu stwierdza się, gdy pacjentka udzieli przynajmniej dwóch odpowiedzi twierdzących na pytania zamknięte oraz podaje, że do upicia się potrzebuje dwóch lub więcej standardowych porcji alkoholu. Modyfikacja testu T-ACER-3 zawiera identyczny zestaw pytań, natomiast do stwierdzenia wyniku pozytywnego wymaga odpowiedzi na wszystkie trzy pytania zamknięte, co zwiększa jego swoistość. Podobnie skonstruowane są kwestionariusze TWEAK i SURP-P. Ostatni z nich zawiera również pytania dotyczące używania substancji psychoaktywnych innych niż alkohol.1
Badania laboratoryjne
Obecnie znanych jest kilkanaście biomarkerów używania alkoholu, jednak tylko kilka z nich powszechnie stosuje się w praktyce klinicznej. Poszczególne biomarkery wykazują różne okresy półtrwania, co wpływa na ich zróżnicowaną przydatność kliniczną. Markery alkoholowe o krótkim, kilku-kilkunastogodzinnym okresie półtrwania są przydatne w diagnostyce ostrych zatruć. Te, które narastają w ciągu tygodni i równie powoli ulegają eliminacji, służą potwierdzeniu uzależnienia od alkoholu.6 Zestawienie najważniejszych cech omówionych poniżej biomarkerów przedstawia tabela 1.
Najczęściej wykorzystywanym markerem jest pomiar stężenia etanolu we krwi lub wydychanym powietrzu. Alkohol etylowy jest eliminowany z krwi z szybkością 1 g/1 h/10 kg m.c. Ogranicza to przydatność oznaczenia do kilku, najwyżej kilkunastu godzin po spożyciu. U osób pijących przewlekle duże ilości alkoholu (heavy drinkers) eliminacja jest około 1,5-krotnie szybsza.8
Drugim powszechnie używanym biomarkerem stosowanym w diagnostyce ostrego zatrucia jest aminotransferaza asparaginianowa. Jej stężenie w surowicy może wzrosnąć w ciągu 1-2 dni nawet po jednorazowej, choć znacznej konsumpcji alkoholu. Dawkę alkoholu powodującą wzrost poziomu AST szacuje się na 3-4 g/kg m.c. Dla osoby o przeciętnej masie ciała (70 kg) odpowiada to ok. 500-700 ml alkoholu wysokoprocentowego, ok. 2 l wina lub ok. 10 butelek piwa.8
Pozostałe z omawianych biomarkerów wykazują długi okres półtrwania i odzwierciedlają konsumpcję alkoholu w minionych kilku tygodniach.6