Rogowacenie ciemne to problem dermatologiczny, którego występowanie zależy od wieku, koloru skóry oraz chorób towarzyszących. Znacznie częściej schorzenie to występuje u osób rasy czarnej. Częstość rozpoznawania rośnie wraz z wiekiem pacjenta, stopniem nadwagi oraz obecnością zaburzeń hormonalnych i metabolicznych, w szczególności cukrzycy i insulinooporności.

CELE ARTYKUŁU

Po przeczytaniu artykułu Czytelnik powinien wiedzieć:

• jak rozpoznać rogowacenie ciemne
• jak wdrożyć diagnostykę różnicową rogowacenia ciemnego
• jak rozpoznać przypadki rogowacenia ciemnego wymagające leczenia farmakologicznego

Wprowadzenie

Pierwszy opis rogowacenia ciemnego (RC – acanthosis nigricans) opublikowano już w 1891 r. Od tego czasu sklasyfikowano jego kilka typów klinicznych, w zależności od występowania chorób towarzyszących i uwarunkowań genetycznych.^1,2 Większość przypadków ma charakter łagodny i jest związana z otyłością. Nie należy jednak zapominać, że RC może być również rewelatorem (objawem) chorób nowotworowych lub poważnych zespołów metabolicznych czy endokrynnych. Zakwalifikowanie pacjenta do odpowiedniego typu RC jest bardzo istotne, ponieważ warunkuje dalsze postępowanie diagnostyczne i terapeutyczne.

Etiopatogeneza

Większość przypadków związana jest z insulinoopornością w przebiegu otyłości, cukrzycy lub zespołu policystycznych jajników. Niekiedy RC występuje u pacjentów z normalną masą ciała i mutacjami genów kodujących receptor insulinowy. Zwiększony poziom insuliny, jaki towarzyszy tym chorobom, wydaje się pełnić decydującą rolę w wywoływaniu objawów RC. Podwyższone stężenie insuliny pobudza proliferację keracynocytów i fibroblastów zarówno w sposób bezpośredni – poprzez wiązanie się z receptorami dla insulinopodobnego czynnika wzrostu (IGF-1 – insulin-like growth factor-1), jak i pośredni – mając stymulujący wpływ na stężenie wolnego IGF-1 w surowicy.^3,4 Biorąc pod uwagę charakterystyczną lokalizację zmian skórnych, czynniki takie jak tarcie czy perspiracja prawdopodobnie również odgrywają rolę w wywoływaniu objawów.⁵ Hiperinsulinemia nie zawsze jednak wiąże się z patogenezą RC. W przypadkach związanych z nowotworami indukującą rolę przypisuje się podwyższonym stężeniom transformującego czynnika wzrostu (TGF-α) lub epidermalnego czynnika wzrostu (EGF – epidermal growth factor). Czynniki wzrostu są często wytwarzane przez guzy nowotworowe i mogą prowadzić do pobudzenia proliferacji komórek naskórka.⁴ Ponadto podejrzewa się, że w niektórych przypadkach RC towarzyszących nowotworom lub chorobom autoimmunologicznym wytwarzane są autoprzeciwciała mogące decydować o pojawianiu się zmian skórnych.^6,7