1. Co to są zaburzenia rytmu?

Zdrowe serce jest pobudzane do skurczów impulsami elektrycznymi przewodzonymi przez specjalny rodzaj komórek obecnych w jego strukturze. Komórki te noszą nazwę układu bodźcotwórczo-przewodzącego. Rozprowadzają one impulsy elektryczne do konkretnego miejsca w sercu we właściwym czasie. Dlatego też jamy serca (2 przedsionki i 2 komory) pobudzane są do skurczu w ściśle zorganizowany, uporządkowany sposób – najpierw przedsionki, potem komory. Zapewnia to efektywny przepływ krwi przez serce. Na pracę układu bodźcotwórczo-przewodzącego wpływa wiele czynników miejscowych i ogólnoustrojowych, które pozwalają dostosować szybkość i miarowość rytmu serca do aktualnych potrzeb organizmu. Z zaburzeniami rytmu serca mamy do czynienia wtedy, gdy zakłócona zostaje prawidłowa częstość i miarowość jego skurczów. Częstą przyczyną zaburzeń rytmu (arytmii) jest choroba niedokrwienna serca (choroba wieńcowa), przejawiająca się w najbardziej zaawansowanej formie jako zawał mięśnia sercowego. Do innych przyczyn zaliczamy także niewydolność serca, wady zastawkowe, nadciśnienie tętnicze, choroby tarczycy, cukrzycę czy zapalenie mięśnia sercowego.

2. Co pacjent odczuwa w trakcie zaburzeń rytmu?

Najczęściej zgłaszanymi objawami są kołatania serca w postaci szarpnięć i przeskoków w okolicy przedsercowej. Często występują także zawroty głowy, uczucie duszności, zmęczenie, lęk i niepokój. Może także dojść do zasłabnięcia, a nawet utraty przytomności. Objawy odczuwane przez pacjenta są różne w zależności od rodzaju zaburzeń rytmu oraz chorób współtowarzyszących. U chorych z niewydolnością serca zaburzenie rytmu bardzo nasila objawy niewydolności (obrzęki kończyn dolnych, duszność), u osób z miażdżycą tętnic wieńcowych arytmia będzie powodowała ból w klatce piersiowej. W takiej sytuacji długo utrzymująca się arytmia może doprowadzić do zawału mięśnia sercowego. Istnieje także grupa chorych, którzy w trakcie trwania arytmii nie odczuwają żadnych objawów.

3. Jakie są rodzaje zaburzeń rytmu?

Rodzajów i podziałów zaburzeń rytmu jest bardzo wiele. Z punktu widzenia pacjenta można je podzielić na łagodne, potencjalnie groźne oraz groźne dla zdrowia i życia. Arytmie łagodne (np. skurcze dodatkowe) to takie, które mogą powstawać pod wpływem emocji lub stresu i być tylko pojedynczymi elementami zakłócającymi prawidłową funkcję układu bodźcotwórczo-przewodzącego serca. Powinny ustąpić po wyeliminowaniu tych czynników. Arytmie potencjalnie groźne (np. migotanie przedsionków) to grupa zaburzeń rytmu, które nieleczone będą powodowały istotne zagrożenie dla zdrowia i życia. Do arytmii groźnych (np. częstoskurcz komorowy), zwanych złośliwymi, zaliczymy wszystkie zaburzenia rytmu, które wymagają natychmiastowej diagnostyki i leczenia, ponieważ bezpośrednio zagrażają życiu pacjenta.

4. Jak rozpoznać zaburzenia rytmu?

Podstawowym i powszechnie dostępnym badaniem umożliwiającym wykrycie zaburzeń rytmu serca jest elektrokardiogram (popularne EKG). Ponieważ zapisuje on czynność elektryczną serca w danym momencie, najlepiej wykonać go w czasie odczuwania dolegliwości związanych z arytmią. Jeżeli nie udaje się zarejestrować arytmii w zapisie EKG, a pacjent skarży się na codzienne objawy z nią związane, należy mu założyć urządzenie zwane aparatem Holtera, które dokonuje ciągłego zapisu EKG w pamięci urządzenia. Czas zapisu wynosi wtedy od 24 h do nawet 7 dni. Lekarz po zdjęciu Holtera analizuje jego zapis i poszukuje momentu, w którym wystąpiła arytmia. Następnie decyduje o dalszym postępowaniu. Warto przeszkolić pacjenta tak, aby umiał codziennie, samodzielnie zbadać tętno na tętnicy promieniowej. Dzięki temu może zgłosić się do lekarza, gdy tylko zauważy u siebie niemiarowość tętna.

5. Jak leczyć zaburzenia rytmu?

Leczenie zaburzeń rytmu serca zależy od ich rodzaju, przyczyny (jeżeli udało się ją ustalić) oraz ciężkości jej przebiegu (tolerancji objawów przez pacjenta). Może ono polegać na farmakoterapii (leki antyarytmiczne, wyrównanie zaburzeń elektrolitowych), wykonaniu kardiowersji elektrycznej (przejście impulsu elektrycznego o małej energii przez serce pomiędzy elektrodami przyłożonymi do klatki piersiowej), ablacji (zniszczenie lub odizolowanie niewielkiego obszaru tkanki serca, który odpowiada za powstawanie arytmii, poprzez wytworzenie niewielkiej blizny blokującej przewodzenie impulsów indukujących arytmię), wszczepieniu rozrusznika bądź kardiowertera-defibrylatora serca. Każde zaburzenie rytmu serca wymaga konsultacji kardiologicznej, ponieważ jest potencjalnie groźne dla życia.