Mukowiscydoza to choroba wieloukładowa, ale najczęstszą przyczyną chorobowości i zgonów są postępujące zmiany w układzie oddechowym. Postęp diagnostyczny oraz leczniczy sprawiły, że znacznie zwiększył się odsetek dorosłych z takim rozpoznaniem.

Wprowadzenie

Mukowiscydoza – zwłóknienie torbielowate (CF – cystic fibrosis) – jest najczęstszą chorobą genetyczną rasy białej, dziedziczoną w sposób autosomalny recesywny. Szacuje się, że wśród rasy kaukaskiej ok. 5% populacji to nosiciele zmutowanego genu. W populacji polskiej choroba występuje z częstością ok. 1:5300 urodzeń, co oszacowano bardziej precyzyjnie po wprowadzeniu przed kilkoma laty skriningu noworodkowego w kierunku tego schorzenia. Poprzednie dane sugerowały częstsze występowanie. W naszym kraju ze zwłóknieniem torbielowatym żyje zatem ok. 2000 chorych, z czego nieco ponad jedną trzecią stanowią dorośli.¹

Charakterystyka

Mukowiscydoza to choroba wieloukładowa, najczęściej i najsilniej objawia się jednak w układzie oddechowym, przewodzie pokarmowym i męskim układzie rozrodczym (ryc. 1). Dzięki rozwojowi diagnostyki oraz terapii u pacjentów z mukowiscydozą (antybiotykoterapia zakażeń układu oddechowego, fizykoterapia i terapie inhalacyjne, leczenie dietetyczne i suplementacja enzymami trzustkowymi) w ostatnich dziesięcioleciach znacznie zwiększyły się długość życia i komfort chorych. Wiąże się to ze zwiększeniem liczby dorosłych z takim rozpoznaniem.

W ciągu ostatniego półwiecza mediana przeżycia chorych wzrosła z pięciu do ponad trzydziestu lat. W Polsce już 1/3 populacji chorych stanowią osoby dorosłe. Mimo znacznego postępu w terapii mukowiscydoza pozostaje nadal chorobą prowadzącą do powikłań wielonarządowych, kalectwa i przedwczesnej śmierci.

Problemy z układem oddechowym

Postępujące zmiany w układzie oddechowym są główną przyczyną chorobowości (75% hospitalizacji) i najczęstszą przyczyną zgonów (do 95%) w populacji dorosłych.² Mutacja białka CFTR powoduje nadmierną absorpcję jonów sodu i wtórnie wody z okołorzęskowej warstwy wydzieliny oskrzelowej. Gęsta wydzielina upośledza oczyszczanie śluzowo-rzęskowe, stanowi także doskonałe podłoże do adhezji oraz wzrostu bakterii. Przewlekłe zakażenie bakteryjne prowadzi do zaostrzeń przewlekłego stanu zapalnego w drogach oddechowych, co z kolei stymuluje dalsze zwiększenie produkcji śluzu i niszczenie miąższu płucnego. W miarę postępu zmian zapalnych i następowych zmian strukturalnych w układzie oddechowym dochodzi do zaburzenia stosunku wentylacji do perfuzji, hipoksji, a wtórnie (u niektórych pacjentów) do rozwoju nadciśnienia płucnego i powstania serca płucnego. Wraz z czasem trwania choroby dochodzi do nadkażenia coraz groźniejszymi i trudnymi do eliminowania patogenami: Pseudomonas aeruginosa, Burkholderia cepacia, Stenotrophomonas maltophilia. Pałeczka ropy błękitnej (P. aeruginosa) może ponadto przekształcać się w typ śluzowy, który skutecznie uniemożliwia zarówno penetrację antybiotyków, jak i działanie naturalnych sił obronnych w drogach oddechowych.