Regulacje prawne w Republice Federalnej Niemiec
Również w Niemczech pacjenci po udarze mózgu muszą zgłosić się do odpowiedniego urzędu i dostarczyć dokumentację medyczną dotyczącą wystąpienia incydentu mózgowego oraz oświadczenie od prowadzącego neurologa, który nie tylko zaświadcza o stanie zdrowia chorego, ale także zaleca dodatkowe lekcje jazdy i badanie psychologiczne. Na podstawie dostarczonych dokumentów odpowiedni urząd decyduje, czy pacjent wymaga dodatkowej opinii neurologicznej. W przypadku uznania konieczności przeprowadzenia dodatkowej oceny, pacjent poddawany jest tzw. badaniu reakcji w celu określenia stopnia niesprawności. Natomiast badanie psychologiczne pozwala ocenić stopień akceptacji choroby i ograniczeń z niej wynikających, a także określić, czy pacjent może bezpiecznie prowadzić pojazd. Ponadto wymaga się od chorego zdania dodatkowego testu na prawo jazdy, który przeprowadza instruktor wykwalifikowany w nauce jazdy osób z niepełnosprawnością. Po spełnieniu powyższych warunków chory dostarcza certyfikat ukończenia kursu i zdanego egzaminu do lokalnego urzędu – TÜV (Technischer Überwachungsverein – Towarzystwo Nadzoru Technicznego), który wydaje zaktualizowane prawo jazdy lub odrzuca wniosek chorego. Wnioski chorych, którzy przed udarem wykonywali zawód np. kierowcy autobusu zwykle są odrzucane.16
W Niemczech pacjenci po udarze oceniani są zarówno pod kątem istniejących czynników ryzyka ponownego udaru, jak i powikłań wynikających z przebytego incydentu mózgowego. W trakcie diagnostyki naczyniowej, podobnie jak w Polsce, wykorzystywane są badania obrazowe, badanie elektrokardiograficzne i echokardiograficzne, a w wybranych przypadkach również badania genetyczne.
Zaburzenia widzenia nie zawsze oznaczają niemożność prowadzenia pojazdów. W łagodnych przypadkach chorzy mają obowiązek zamontowania w samochodach kamery, która pozwala zwiększyć kąt widzenia do 120 stopni. Zakres niedowidzenia musi zostać określony przez okulistę. Od pacjentów z afazją wymaga się posiadania zaświadczenia, że są zdolni do prowadzenia pojazdu. W przypadku wystąpienia napadów padaczkowych zgodnie z niemieckim prawem lekarz sprawujący opiekę nad chorych może wnioskować o zatrzymaniu prawa jazdy. Pacjenci po TIA lub skutecznie leczeni trombolitycznie mogą zostać poddani ocenie pod kątem zdolności do prowadzenia pojazdów bezpośrednio po wypisie ze szpitala. Osoby z utrzymującym się deficytem neurologicznym mają prawo do otrzymania dofinansowania w celu przystosowania pojazdu do nowych ograniczeń. Odpowiednich modyfikacji w pojazdach osób niepełnosprawnych dokonuje VFMP (Verband der Fahrzeugumrüster für mobilitätseingeschränkte Personen), a wykwalifikowani instruktorzy jazdy uczą, jak prowadzić tak przystosowane pojazdy.17
Regulacje prawne w Polsce
W chwili obecnej w Polsce brakuje regulacji dotyczących prowadzenia pojazdów przez osoby po przebytym udarze mózgu. Zastosowanie mają jedynie przepisy dotyczące uzyskania uprawnień do prowadzenia pojazdów oraz ich nowelizacje. Zgodnie z ustawą o ruchu drogowym oraz według rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 7 stycznia 2004 r. w sprawie badań lekarskich kierowców i osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdami (Dz. U. Nr 2, poz. 15) badaniom lekarskim podlegają wszystkie osoby starające się o uzyskanie prawa jazdy w celu stwierdzenia przeciwwskazań zdrowotnych do kierowania pojazdami lub ich braku, zwłaszcza w odniesieniu do chorób narządu wzroku, słuchu i równowagi, układu krążenia, narządu ruchu, układu nerwowego, a także zaburzeń psychicznych, cukrzycy, niewydolności nerek, objawów wskazujących na uzależnienie od alkoholu lub innych środków odurzających lub leków mogących wpływać na zdolność do prowadzenia pojazdu. Ponadto dodatkowym badaniom podlegają osoby, u których stwierdzono zastrzeżenia co do stanu zdrowia podczas egzaminu państwowego na prawo jazdy (na wniosek egzaminatora) lub w trakcie wykonywania czynności służbowych przez odpowiednie służby (na wniosek policji np. w przypadku osób, który brały udział w wypadku drogowym) lub na wniosek powiatowego lub wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o stopniu niesprawności w przypadku osób niepełnosprawnych posiadających uprawnienia do kierowania pojazdem. Badania lekarskie przeprowadzane są przez uprawnionych lekarzy.18,19
W znowelizowanym rozporządzeniu, o którym mowa powyżej, z dnia 15.04.2011 r. pojawił się dodatkowy zapis, mówiący, że każdy lekarz „który podczas wykonywania zawodu, stwierdził u osoby ubiegającej się o prawo jazdy lub posiadającej prawo jazdy, przypadek wystąpienia napadu o symptomatologii padaczkowej lub podejrzenie albo istnienie padaczki, niezależnie od okoliczności, powinien niezwłocznie powiadomić organ wydający prawo jazdy o konieczności dokonania oceny predyspozycji zdrowotnych tej osoby do kierowania pojazdami“. Podobny zapis pojawia się w odniesieniu do osób z cukrzycą. Obowiązek ten nie dotyczy jednak osób po przebytym incydencie naczyniowym mózgu.20
Rozwiązania wspierające mobilność osób niepełnosprawnych
Posiadanie przez osobę niepełnosprawną samochodu osobowego, zwłaszcza w odniesieniu do osób z chorobami narządu ruchu (w tym z niedowładami), może korzystnie wpływać na jego aktywność, zwiększa bowiem jego niezależność wobec niewystarczającego przystosowania środków transportu publicznego do potrzeb osób niepełnosprawnych, często warunkuje możliwość wykonywania pracy zawodowej oraz pozwala aktywnie spędzać wolny czas. Dlatego tak istotne jest odpowiednie przystosowanie samochodu lub pojazdu tak, aby jego oprzyrządowanie było dobrane do indywidualnych potrzeb użytkownika i zamontowane tak, aby ułatwić obsługę pojazdu, bezpieczeństwo oraz zapewnić względną niezawodność, pozwalającą niepełnosprawnemu na naprawę drobnych awarii bez pomocy specjalistycznych warsztatów samochodowych.
Mimo coraz większego udziału elementów ułatwiających jazdę samochodem (np. układy sterowania wspomagające utrzymanie pożądanego kierunku jazdy, ułatwiające parkowanie czy utrzymujące odległość od poprzedzającego pojazdu), nadal podstawowe mechanizmy sterujące (np. kierownica, hamulec, przyspiesznik, dźwignia zmiany biegów, pedał sprzęgła, włącznik kierunkowskazów, włącznik świateł, włącznik wycieraczek, klaksonu czy oświetlenia, mechanizmy otwierające/ryglujące drzwi itp.) są obsługiwane przez kierowcę. Dlatego adaptacja pojazdu dla osób niepełnosprawnych wymaga przeróbek zwiększających ergonomię obsługi i jazdy. Dotyczy to głównie kierownicy, hamulca głównego i przyspiesznika oraz skrzyni biegów, której zamiana na automatyczną znacznie ułatwia prowadzenie pojazdu. Najbardziej powszechne jest zastosowanie urządzenia typu „ręczny gaz i hamulec”, co pozwala na hamowanie i przyspieszanie za pomocą specjalnej gałki zamontowanej na kierownicy.21
Przy adaptacji pojazdu do nowych ograniczeń lub przy uzyskaniu prawa jazdy chorzy z niepełnosprawnością mogą ubiegać się o dofinansowanie z Państwowego Funduszu Osób Niepełnosprawnych, które realizowane jest przez powiaty. Dofinansowanie obejmuje pomoc w zakupie i montażu oprzyrządowania do posiadanego samochodu (wysokość dofinansowania to ok. 5000 zł) oraz pomoc w uzyskaniu prawa jazdy kategorii B (dofinansowanie rzędu 2100 zł). Wniosek o dofinansowanie należy złożyć w powiatowym centrum pomocy rodzinie właściwym dla miejsca zamieszkania.21
Podsumowanie
Obecnie w Polsce brakuje regulacji prawnych dotyczących postępowania w przypadku osób po przebytych udarach mózgu, będących posiadaczami pojazdów i posiadających już prawo jazdy. Powrót do samodzielności w codziennych czynnościach, w tym możliwości prowadzenia samochodu, jest więc jednym z najważniejszych celów, a także motywacją i celem rehabilitacji poudarowej. Jako neurolodzy posiadamy kwalifikacje, pozwalające ocenić ograniczenia chorego wynikające z przebytego incydentu mózgowego i oszacować jego możliwości prowadzenia pojazdów. Obecne przepisy dotyczące wydania prawa jazdy osobie ubiegającej się o nie może zawierać ograniczenie wynikające ze stanu zdrowia kierowcy lub możliwości prowadzenia określonego pojazdu.Ważne jest jednak, abyśmy otrzymali narzędzia, które pozwolą bezpiecznie ponownie wprowadzić chorego do samodzielności i przeciwdziałać ewentualnym zagrożeniom w ruchu drogowym. Brak danych statystycznych co do liczby osób po udarze mózgu, które nie podjęły się prowadzenia pojazdu zarówno z powodu niesprawności, niewiedzy, presji społecznej, jak i braku odpowiednio ukierunkowanej rehabilitacji i szkolenia jest nieznana. Wprowadzenie odpowiednich regulacji prawnych pozwoli na uświadomienie i rozwiązanie problemu w wielu wymiarach, w tym, co najważniejsze, będzie pomagać przeciwdziałać wykluczeniu społecznemu pacjenta po udarze mózgu. Odpowiednie przepisy prawne regulować powinny postępowanie przy zgłaszaniu incydentów naczyniowych, oceny predyspozycji zdrowotnych przez lekarzy, doszkalania kierowców przez przeszkolonych instruktorów oraz odpowiednie przystosowanie pojazdów. Pamiętać należy również, że pozwoli to zaktywizować osoby, które w wyniku przebytego udaru mózgu dotychczas nie podjęły się prowadzenia pojazdu.