Niniejsza praca przedstawia zarys wykorzystania ultrasonografii medycznej w diagnostyce okulistycznej, techniki badania oraz przykłady kliniczne użycia USG w diagnostyce chorób poszczególnych struktur gałki ocznej i oczodołu.

Wprowadzenie

Fale ultradźwiękowe zadomowiły się na dobre w diagnostyce okulistycznej w drugiej połowie XX w. Ultrasonograficzne badanie okulistyczne jest dość łatwo dostępne, niemal pozbawione skutków ubocznych, a w wielu przypadkach niezastąpione w ocenie patologii narządu wzroku. Umożliwia ocenę zmian w obrębie gałki ocznej i struktur oczodołu, a także ułatwia planowanie postępowania terapeutycznego i kontrolę efektów leczenia wielu chorób okulistycznych.

Fale ultradźwiękowe w diagnostyce okulistycznej – rys historyczny

Pierwsze próby wykorzystania fal ultradźwiękowych w okulistyce przeprowadzono jeszcze przed II wojną światową. Jednak rozkwit tej metody diagnostycznej przypada dopiero na lata 50. XX w., kiedy to Mundt i Hughes opublikowali prace dotyczące zastosowania prezentacji A w badaniu gałki ocznej, a Baum i Greenwood – prace na temat prezentacji B.^1,2 W latach 60. Coleman i Carlin użyli prezentacji A do pomiaru długości gałki ocznej, co stało się podstawą wykorzystania ultradźwięków do obliczania mocy wszczepu w przypadku planowania operacji zaćmy (do dziś są stosowane w tym celu). W 1989 r. Sherar i Foster zademonstrowali prototypy skanów B z użyciem sond o wyższej częstotliwości. Dało to początek badaniu ultrabiomikroskopii (UBM – ultrasound biomicroscopy). Pierwsze kliniczne wykorzystanie tej techniki przedstawił Pavlin na początku lat 90. XX w.²

Szkodliwość fal ultradźwiękowych stosowanych w diagnostyce okulistycznej

W 1927 r. Wood i Leomis opublikowali pierwsze prace na temat szkodliwości energii ultradźwiękowej. W latach 40. XX w. Zeiss opisał szkodliwy wpływ ultradźwięków na gałkę oczną u zwierząt (powodowanie zmętnienia rogówki i soczewki). Dekadę później wykazano, że stopień uszkodzenia narządu wzroku energią ultradźwiękową zależy od jej natężenia. Obliczeń tych dokonał Baum, który stwierdził, że energia 1 W/cm² nie wywołuje żadnych zmian w tkance, energia od 1,5 do 2 W/cm² powoduje zmiany odwracalne, natomiast powyżej 2,5 W/cm² – zmiany nieodwracalne. Należy jednak pamiętać, że w diagnostyce okulistycznej stosuje się ultradźwięki o natężeniu 0,001-0,04 W/cm², czyli niemal 1000 razy mniejszym od wartości progowych mogących mieć jakikolwiek wpływ na tkankę.³ Są one zatem bezpieczne w diagnostyce obrazowej. Powikłania podczas USG wiążą się raczej z samą techniką badania, jest to bowiem badanie kontaktowe. W związku z tym w rzadkich przypadkach, szczególnie jeśli badający ma niewielką wprawę, może dojść do infekcji gałki ocznej czy jatrogennego powstania erozji rogówki.