Okiem praktyka

Radiochirurgia i radioterapia stereotaktyczna

Prof. dr hab. med. Sergiusz Nawrocki1

Dr n. med. Monika Rucińska2

1Katedra Onkologii i Radioterapii Śląski Uniwersytet Medyczny Uniwersyteckie Centrum Kliniczne im. prof. K. Gibińskiego
2Katedra Onkologii Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

Adres do korespondencji: Prof. dr hab. med. Sergiusz Nawrocki, Katedra Onkologii i Radioterapii, Uniwersyteckie Centrum Kliniczne im. prof. K. Gibińskiego, ul. Ceglana 35, 40-514 Katowice

W ostatniej dekadzie obserwujemy istotną poprawę wyników leczenia w onkologii. Wiąże się to z postępem w diagnostyce, leczeniu miejscowym (chirurgia i radioterapia) oraz systemowym (tzw. leki celowane molekularnie i immunoterapia). W przypadku leczenia radioterapią na szczególną uwagę zasługuje, obecnie coraz szerzej dostępna w Polsce, radiochirurgia i radioterapia stereotaktyczna.


Radiochirurgia (radiosurgery, RS) i radioterapia stereotaktyczna (stereotactic radiotherapy, SRT) polegają na bardzo precyzyjnym (z dokładnością submilimetrową w przypadku RS i 1-2 mm w przypadku SRT) napromienieniu zmian chorobowych, z maksymalnym oszczędzeniem zdrowych tkanek. Radiochirurgia i radioterapia stereotaktyczna to radioterapia w jednej (w przypadku RS) lub kilku wysokich frakcjach (porcjach).

Prekursorem radiochirurgii był szwedzki neurochirurg Lars Leksell. Przy współudziale dr. Leksella skonstruowano pierwsze urządzenie do radiochirurgii – GammaKnife, który po wielu modyfikacjach jest do dziś najpowszechniej używanym narzędziem do radiochirurgii zmian położonych wewnątrzczaszkowo. Wewnątrzczaszkowa i pozaczaszkowa radiochirurgia lub radioterapia stereotaktyczna jest dzisiaj możliwa do przeprowadzenia także na przeznaczonych specjalnie do tego celu urządzeniach takich jak CyberKnife lub odpowiednio wyposażonych nowoczesnych akceleratorach liniowych.

Nazwa radioterapia stereotaktyczna pochodzi od ramy stereotaktycznej stosowanej w przypadku radiochirurgii na GammaKnife do unieruchomienia pacjenta i precyzyjnego ułożenia oraz wyznaczenia zewnętrznych punktów referencyjnych umożliwiających precyzyjne napromienianie. Obecnie w literaturze medycznej można spotkać jeszcze dwie nazwy odnoszące się do radioterapii stereotaktycznej pozaczaszkowej:[1] SABR – stereotactic ablative body radiosurgery i SBRT – stereotactic body radiation therapy.[2] Pomimo użycia terminu stereotaktyczna, obecnie rzadko stosuje się ramę stereotaktyczną w przypadku SRT pozaczaszkowej. Wszystkie te nazwy odnoszą się do tej samej metody leczenia i są używane zamiennie.

Zastosowanie kliniczne RS i SRT

Wskazania do RS i SRT w przypadku zmian położonych wewnątrzczaszkowo obejmują nowotwory złośliwe, ale też nowotwory łagodne, zmiany nienowotworowe i tzw. radiochirurgię czynnościową.[1] Najczęstsze wskazania przedstawiono w tabeli 1.

W przypadku radioterapii pozaczaszkowej, która jest stosunkowo młodą klinicznie metodą leczenia, wskazania w zasadzie dotyczą wyłącznie nowotworów złośliwych. Najczęstsze wskazania przedstawiono w tabeli 2.

Pełna wersja artykułu omawia następujące zagadnienia:

Zastosowanie kliniczne RS i SRT

Wskazania do RS i SRT w przypadku zmian położonych wewnątrzczaszkowo obejmują nowotwory złośliwe, ale też nowotwory łagodne, zmiany nienowotworowe i tzw. [...]

Efekt biologiczny i skuteczność kliniczna RS i SRT

Radiochirurgia lub radioterapia stereotaktyczna wywołuje, podobnie jak każdy rodzaj leczenia za pomocą promieniowania jonizującego, przede wszystkim uszkodzenia DNA, takie jak pęknięcia [...]

Opis przypadku – chory z przerzutami do mózgu

46-letni pacjent, do tej pory zdrowy, bez wcześniejszych objawów, aktywny zawodowo (kierowca), palacz tytoniu (20 paczkolat), trafił na SOR z powodu [...]

Opis przypadku – chory na raka gruczołu krokowego

Pacjent, lat 74, czynny zawodowo lekarz, ze zdiagnozowanym rakiem gruczołu krokowego w stadium zaawansowania T2bN0M0, maksymalne PSA 7,5, Gleason score 7 [...]

Urządzenia stosowane do radiochirurgii/radioterapii stereotaktycznej i ich dostępność w Polsce

W urządzeniu wykorzystuje się jako źródło promieniowania promieniotwórczy kobalt. Zaletą jest bardzo stała i przewidywalna w czasie moc źródeł promieniowania, co [...]

Praktyczne aspekty RS przy zastosowaniu GammaKnife w ośrodku Exira w Uniwersyteckim Centrum Klinicznym w Katowicach

Do góry