Innym PNS z kręgu zaburzeń endokrynologicznych jest zespół ektopowego wydzielania hormonu adrenokortykotropowego (ACTH) prowadzący do hiperkortyzolemii i ACTH-zależnego, pozaprzysadkowego zespołu Cushinga. Występuje najczęściej w przebiegu:
- drobnokomórkowego raka płuca,
- rakowiaków układu oddechowego,
- grasiczaka,
- raka rdzeniastego tarczycy,
- nowotworów trzustki,
- raka jajnika.[2,10]
Obraz kliniczny jest dość typowy dla hiperkortyzolemii, z dominującymi nadciśnieniem tętniczym, hipokaliemią i osłabieniem mięśni. Warto jednak pamiętać, że klasyczny przyrost masy ciała z charakterystycznym rozkładem tkanki tłuszczowej może nie występować u chorych na nowotwory.
W postępowaniu stosuje się leczenie objawowe (w tym leki hipotensyjne, suplementację potasu) oraz hamowanie produkcji kortyzolu (ketokonazol, mitotan). Tak jak w przypadku innych PNS leczenie przyczynowe obejmuje terapię nowotworu. Istotne jest, że wystąpienie zespołu Cushinga w przebiegu choroby nowotworowej może stanowić niekorzystny czynnik rokowniczy, prawdopodobnie z uwagi na większe ryzyko ciężkich powikłań infekcyjnych indukowanych hiperkortyzolemią.[10]
Zaburzenia elektrolitowe i metaboliczne
Zaburzenia elektrolitowe i metaboliczne również mogą stanowić obraz PNS. Niekiedy są to pierwsze nieprawidłowości w badaniach dodatkowych, co warto mieć na uwadze, szczególnie diagnozując pacjenta z czynnikami ryzyka zachorowania na nowotwór.
Hiperkalcemia nowotworowa
Hiperkalcemia nowotworowa, oprócz hiponatermii, to najczęstsze zaburzenie elektrolitowe u pacjentów z nowotworem. Mechanizm powstawania jest złożony (u większości chorych – humoralny), w patogenezę zaś są zaangażowane głównie dwie biologicznie aktywne substancje – peptyd parathormonopodobny (PTHrP) oraz natywny parathormon (PTH). Podwyższone stężenie wapnia w surowicy (zarówno całkowitego, jak i zjonizowanego) występuje najczęściej w takich nowotworach jak:
- rak piersi,
- rak płuca (szczególnie rak płaskonabłonkowy),
- rak nerki,
- rak tarczycy,
- szpiczak plazmocytowy.[2,11-13]
W łagodnej hiperkalcemii (stężenie wapnia w surowicy <3 mmol/l) z reguły nie stwierdza się żadnych objawów klinicznych, poza ewentualnymi objawami choroby podstawowej. Natomiast przy większych stężeniach wapnia w surowicy, zwłaszcza przy szybko narastającej kalcemii, mogą wystąpić objawy zespołu hiperkalcemicznego (szczególnie gdy stężenie wapnia przekracza 3,75 mml/l). Na obraz wspomnianego zespołu składają się:
- brak łaknienia,
- nudności i wymioty,
- zaparcia,
- wielomocz,
- odwodnienie,
- wtórne zaburzenia elektrolitowe i kwasowo-zasadowe,
- nadciśnienie tętnicze,
- tachykardia,
- nadwrażliwość na glikozydy naparstnicy,
- wzmożenie odruchów ścięgnistych,
- choroba wrzodowa żołądka lub dwunastnicy,
- ostre zapalenie trzustki.[9,14]
W postępowaniu, poza leczeniem choroby podstawowej, obowiązują działania mające na celu:
- zwiększenie kalciurii (obfite nawodnienie, diuretyki pętlowe),
- hamowanie uwalniania wapnia z kości (bisfosfoniany po ocenie czynności nerek, do rozważenia kalcytonina),
- hamowanie wchłaniania wapnia z przewodu pokarmowego (glikokortykosteroidy, np. hydrokortyzon),
- niekiedy hamowanie czynności osteoklastów (denosumab).
W ciężkich przypadkach należy rozważyć zastosowanie hemodializy.[14]
Paranowotworowa hipoglikemia
Innym zaburzeniem z kręgu PNS jest paranowotworowa hipoglikemia występująca m.in. u pacjentów z:
- mięsakami,
- rakiem płuca,
- międzybłoniakiem.[2]
Obraz kliniczny jest zależny od stężenia glukozy we krwi i szybkości narastania hipoglikemii. W cięższych przypadkach obserwuje się zaburzenia świadomości (najczęściej glikemia <54 mg/dl) do śpiączki włącznie. Doraźne postępowanie polega na podaniu glukozy (doustnie bądź dożylnie zależnie od stanu klinicznego), można rozważyć zastosowanie glukagonu i glikokortykosteroidów.
Zaburzenia neurologiczne
Neurologiczne zaburzenia paranowotworowe mogą dotyczyć wszystkich części ośrodkowego lub obwodowego układu nerwowego, a także połączeń nerwowo-mięśniowych i mięśni szkieletowych. Dlatego też obraz kliniczny bywa bardzo zróżnicowany. Natomiast przeciwciała onkoneuronalne, odgrywające kluczową rolę w patogenezie, charakteryzują się wysoką swoistością (>90 proc.), co wykorzystuje się w diagnostyce neurologicznych PNS. Można je stwierdzić zarówno w surowicy, jak i w płynie mózgowo-rdzeniowym.[15]