• lęk przed powrotem do codzienności bez choroby.
Czynnikami ryzyka depresji są: występująca wcześniej depresja lub stany lękowe, niski status ekonomiczny lub młody wiek. Objawy te wpływają niekorzystnie na aktywność zawodową, funkcjonowanie w rodzinie i społeczeństwie. Dlatego należy zwracać baczną uwagę na możliwość ich pojawienia się i wdrażać odpowiednie postępowanie, np. psychoterapię lub leczenie farmakologiczne.
Działania związane z promocją zdrowego trybu życia
Tabela 4. Promocja zdrowia u chorych po leczeniu raka piersi – działania edukacyjne i zalecenia16
Zaangażowanie lekarza rodzinnego poza onkologiem w sprawowanie opieki po zakończeniu leczenia jest kluczowe. Badania pokazują, że osoby po leczeniu, które korzystają z opieki lekarza rodzinnego, częściej otrzymują zalecenia profilaktyczne, a także właściwe leczenie innych towarzyszących schorzeń28,29. Lekarz rodzinny powinien przekazywać zalecenia na temat profilaktyki i zachowań prozdrowotnych dotyczących innych schorzeń, a także działań, które mogłyby przyczynić się do zmniejszenia ryzyka nawrotu raka. Mają one na celu głównie zmianę stylu życia poprzez modyfikację diety, promocję aktywności fizycznej, unikanie spożywania alkoholu i zaprzestanie palenia papierosów (tabela 4).
Aktywność fizyczna ma wpływ na zmniejszenie występowania objawów związanych z chorobą i leczeniem, takich jak zmęczenie, ból, depresja, a także ogólną jakość życia i może być bezpiecznie włączana nawet na wczesnym etapie leczenia, a po jego zakończeniu jest wręcz konieczna. Zwiększenie aktywności fizycznej po rozpoznaniu raka piersi wyraźnie zmniejsza ryzyko zgonu z powodu tej choroby. Z kolei jej zmniejszenie po zachorowaniu może to ryzyko zwiększać. W metaanalizie obejmującej 16 badań klinicznych wykazano, że 150 minut umiarkowanej aktywności fizycznej tygodniowo (np. szybki spacer, jazda na rowerze, nordic walking) przekładało się na 24-procentowe zmniejszenie względnego ryzyka zgonu, w tym o 11% z powodu raka piersi30,31.
Otyłość jest nie tylko czynnikiem zwiększającym ryzyko nawrotu choroby, a tym samym pogarszającym rokowanie, lecz także ma wpływ na ogólną jakość życia oraz wzrost ryzyka wystąpienia innych chorób, np. sercowo-naczyniowych lub cukrzycy. Metaanaliza obejmująca prawie 24 tys. chorych na wczesnego raka piersi (I-IIIC stopień zaawansowania) wykazała, że utrzymanie wyjściowej, ocenianej przed leczeniem, wagi ciała (± 5%) w porównaniu z przyrostem masy ciała o ≥10% wiązało się ze znamiennym wzrostem względnego ryzyka zgonu (o 23%) oraz nieznamiennym wzrostem ryzyka zgonu z powodu raka piersi (o 17%). Ryzyko zgonu było większe w grupie chorych z BMI przed leczeniem 25 kg/m2 i powyżej32. Zalecenia dietetyczne dotyczące zdrowego odżywiania powinny polegać na zwiększeniu ilości spożywanych owoców i warzyw, produktów pełnoziarnistych, ograniczeniu spożywania czerwonego mięsa.
Nie mniej ważne jest ograniczenie spożywania alkoholu oraz bezwzględny zakaz palenia papierosów33,34. Pomoc w zaprzestaniu palenia tytoniu powinna być jednym z priorytetów lekarza rodzinnego, ponieważ kontynuowanie nałogu po rozpoznaniu raka piersi ma wpływ nie tylko na pogorszenie rokowania, lecz także zwiększa ryzyko zachorowania na inne nowotwory (w tym szczególnie na raka płuca) oraz choroby układu sercowo-naczyniowego35,36.
Koordynacja opieki
W czasie monitorowania chorych po radykalnym leczeniu z powodu wczesnego raka piersi wzrasta rola lekarzy innych specjalności, którzy aktywnie uczestniczą w koordynacji opieki. W Polsce również planuje się większą aktywność lekarzy rodzinnych w sprawowaniu opieki nad chorymi po leczeniu onkologicznym we współpracy z lekarzami onkologami. Konieczne jest w tym zakresie zainicjowanie dobrych wzajemnych relacji pomiędzy lekarzem rodzinnym a onkologiem oraz współpraca pomiędzy tymi specjalistami w sprawowaniu właściwej opieki po leczeniu wczesnego raka piersi. Rolę ośrodków koordynujących opiekę będą mogły pełnić ośrodki kompleksowego leczenia raka piersi, jak to ma miejsce w projekcie rozporządzenia Ministerstwa Zdrowia. Lekarz rodzinny powinien otrzymać konkretne zalecenia dotyczące indywidualnego planu opieki po zakończeniu aktywnego leczenia.
Podsumowanie
Wzrasta rola lekarza rodzinnego w sprawowaniu opieki nad kobietami po zakończeniu aktywnej fazy leczenia wczesnego raka piersi. Opieka w kolejnej, przedłużonej fazie powinna się skupiać na pomocy w powrocie do normalnego funkcjonowania fizycznego, psychologicznego i socjalnego, bowiem niekorzystne objawy obejmujące wyżej wymienione sfery utrzymują się nawet wtedy, kiedy nie stwierdza się nowotworu. Konieczne jest więc wprowadzenie do praktyki klinicznej koordynowanej opieki po zakończeniu leczenia z powodu wczesnego raka piersi.
Obecnie w Polsce z rakiem piersi zdiagnozowanym w ciągu ostatnich pięciu lat żyje 70 tys. kobiet1. Dodatkowo stale rosnąca liczba nowych zachorowań oraz wydłużenie całkowitego przeżycia chorych z uogólnioną chorobą również znacząco wpływa na zwiększenie liczby obserwowanych chorych, co w warunkach polskich odbywa się głównie w ośrodkach onkologicznych. Jak pokazują wyniki przeprowadzonych badań, skuteczność monitorowania po leczeniu prowadzona przez specjalistów w dziedzinach onkologicznych i przeszkolonych w tym zakresie lekarzy rodzinnych jest podobna2,3.