Ostatecznie pojawiają się objawy uogólnionego zakażenia oraz ZOMR, czyli ból głowy, objawy oponowe, fotofobia, zaburzenia świadomości (tab. 2), drgawki, objawy wzmożonego ciśnienia wewnątrzczaszkowego (tętniące ciemię przednie lub triada Cushinga [ryc. 5]).14 U najmłodszych dzieci (poniżej 2 roku życia) objawy te mogą nie występować. Z wywiadu od opiekunów należy się dowiedzieć, czy dziecko jest bardziej ospałe, rozdrażnione, niechętne wobec jedzenia lub męczy się przy jedzeniu albo ma nieukojony płacz nasilający się przy próbie przytulenia (charakterystyczna dla niemowląt przeczulica skórna w przebiegu zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych).
Objawy poszczególnych etapów inwazyjnej choroby meningokokowej przedstawiono na rycinie 6.
Największe ryzyko zgonu w przebiegu IChM dotyczy tych pacjentów, u których przybiera ona postać piorunującą – z wylewami krwotocznymi do nadnerczy – oraz w sytuacji, w której dojdzie do rozwoju wstrząsu.
Diagnostyka
Diagnostyka laboratoryjna
W momencie podejrzenia IChM niezbędne jest przeprowadzenie pełnej diagnostyki laboratoryjnej – zarówno mikrobiologicznej, jak i analitycznej – krwi oraz płynu mózgowo-rdzeniowego (PMR). W PMR oznacza się stężenie glukozy, białka oraz cytozę, we krwi – morfologię (w tym leukocytozę jako pośredni wykładnik zakażenia), OB, stężenie CRP i prokalcytoniny (PCT) oraz parametry układu krzepnięcia – czas protrombinowy (PT), wskaźnik protrombinowy (INR), czas kaolinowo-kefalinowy (APTT). Oba te materiały pobiera się dodatkowo w celu wykonania ich posiewów.16
Poza badaniami wykonywanymi w lokalnych laboratoriach istnieje możliwość diagnostyki molekularnej w celu ustalenia etiologii zakażenia inwazyjnego. Badania te wykonywane są w Krajowym Ośrodku Referencyjnym ds. Diagnostyki Zakażeń Ośrodkowego Układu Nerwowego (KOROUN). Diagnostyka w KOROUN jest dobrowolna i obecnie zarówno transport materiału, jak i badania są bezpłatne.
Badania te są niezwykle istotnym źródłem informacji na temat etiologii zakażenia, zwłaszcza gdy nie udaje się wyhodować bakterii w tradycyjny sposób. Dzieje się tak często w momencie, kiedy pacjent otrzymał antybiotyk przed pobraniem materiału, a jest to niejednokrotnie konieczne w celu zwiększenia bezpieczeństwa pacjenta w trakcie transportu do szpitala. Badanie w KOROUN można wykonać do 72 godzin od rozpoczęcia antybiotykoterapii. Wykonanie badań w tym ośrodku ma również istotne znaczenie w aspekcie epidemiologii zakażeń inwazyjnych. Jest to jedyne laboratorium, z którego otrzymujemy informacje o serogrupie meningokokoków czy na przykład serotypie Steptococcus pneumoniae w przypadku zakażenia tym patogenem.
Zabezpieczenie materiału dla KOROUN
Pobranie materiału jest istotne, ponieważ ma na celu ustalenie ostatecznego rozpoznania. Należy je wykonać w następujący sposób:
- pobrać:
- płyn mózgowo-rdzeniowy (200 µl), przy braku przeciwwskazań do nakłucia lędźwiowego (NL) (tab. 3)
- krew pełną 2,5-3 ml (noworodki 0,5-1 ml) na EDTA, heparynę, cytrynian
- surowicę (2 ml)
- pobranie materiałów wykonuje się możliwie jak najszybciej, najpóźniej do 72 godzin od podania antybiotyku.16