Profilaktyka czynna – szczepienia
W Polsce mamy obecnie możliwość prowadzenia immunoprofilaktyki czynnej chroniącej przed wszystkimi serogrupami N. meningitidis (A, B, C, W-135, Y) odpowiedzialnymi za IChM. Pełną profilaktykę możemy rozpocząć już w okresie niemowlęcym.
Szczepionki zarejestrowane w Polsce zostały przedstawione w tabeli 9.
Obecnie, wobec szeroko dostępnych szczepionek skoniugowanych, najmniejsze zastosowanie znajduje szczepionka polisacharydowa (serogrupy A i C). Nie powinna ona być stosowana u dzieci, a jedynie ewentualnie w profilaktyce przed wyjazdem, w przypadku osób, które nie mogą lub nie chcą kupić szczepionki skoniugowanej. Ochrona po tej szczepionce jest krótkotrwała i nie powinna ona być obecnie rekomendowana.
Praktyczne wskazówki postępowania dla lekarza POZ i lekarza dyżurnego
Lekarz POZ
Lekarz w gabinecie POZ, który podejrzewa u pacjenta IChM, musi niezwłocznie zorganizować transport karetką z lekarzem do szpitala – najlepiej posiadającego oddział intensywnej opieki medycznej (OIOM). W trakcie oczekiwania na transport wykonuje on optymalnie dwa wkłucia dożylne oraz podaje jak najszybciej pierwszą dawkę antybiotyku. Według zaleceń powinien być to ceftriakson w dawce 50 mg/kg m.c. Jeśli dojścia dożylnego nie udaje się uzyskać, antybiotyk w tej samej dawce można podać domięśniowo.
Podczas transportu monitoruje się podstawowe parametry życiowe pacjenta (BP, HR, saturację, RR) oraz leczy ewentualny wstrząs septyczny. Opanowanie go nie odbiega od leczenia wstrząsu septycznego o innej etiologii.
Lekarz dyżurny
Lekarzowi dyżurującemu w izbie przyjęć lub na szpitalnym oddziale ratunkowym proponujemy zastosowanie skali oceny czynników prognostycznych w sepsie meningokokowej (GMSPS). Choć niedoskonała, skala ta pomaga podjąć decyzję o zasadności przekazania dziecka na OIOM (tab. 10).21 W momencie uzyskania przez pacjenta powyżej 6 punktów należy przetransportować go na OIOM.
Podsumowanie
Inwazyjna choroba meningokokowa stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia i życia, szczególnie najmłodszych pacjentów. Czynnikiem etiologicznym choroby jest bakteria otoczkowa Neisseria meningitidis – w Polsce głównie serogrupy B i C. Objawy zależą od czasu, jaki upłynął od zakażenia. W pierwszych 6 godzinach obserwujemy objawy niespecyficzne – tj. infekcji górnych dróg oddechowych lub przewodu pokarmowego, zazwyczaj przebiegające z gorączką i złym samopoczuciem. W kolejnych 6 godzinach pojawiają się objawy, które każą podejrzewać zakażenie inwazyjne: wybroczyny, wysypka krwotoczna, a całość procesu może przejść w pełnoobjawowy wstrząs septyczny. Leczeniem z wyboru jest jak najszybsze podanie antybiotyku (cefalosporyna III generacji) i leczenie objawowe. Po otrzymaniu wyników mikrobiologicznych, do których pobranie materiału wskazane jest jak najszybciej (optymalnie przed rozpoczęciem antybiotykoterapii, nie może to jednak opóźniać rozpoczęcia leczenia), najpóźniej w pierwszych 72 godzinach od podejrzenia IChM (badania molekularne), włącza się antybiotykoterapię celowaną. Niezmiernie istotna jest również znajomość postępowania w przypadku rozwijającego się wstrząsu septycznego. W następnej kolejności należy zadbać o chemioprofilaktykę u osób, które miały bliski kontakt z chorym w ciągu 7 dni przed jego zachorowaniem (zasady chemioprofilaktyki omówiono powyżej). Chemioprofilaktyka nie daje pewnej ochrony przed zachorowaniem. Osoby z otoczenia chorego muszą być świadome początkowych objawów IChM, a w razie ich wystąpienia pouczone o konieczności pilnego zgłoszenia się do lekarza. Mimo dość niskiego poziomu zapadalności na IChM należy pamiętać o jej poważnych powikłaniach, ze zgonem włącznie, i zalecać pacjentom szczepienia. W Polsce dostępne są szczepionki przeciwko Neisseria meningitidis serogrup A, B, C, W-135 i Y, które powinny być stosowane już w okresie niemowlęcym ze względu na największe ryzyko choroby u niemowląt i małych dzieci.