Artykuł stanowi próbę usystematyzowania najczęstszych nieprawidłowości w zakresie narządu ruchu u dzieci i młodzieży, z ogólnym podziałem anatomicznym. Zwrócono w nim także uwagę na najistotniejsze objawy mogące wskazywać na odstępstwa od normy rozwojowej. Zmiany pourazowe, jako rozpoznawane po wypadku i leczone na oddziałach ratunkowych/pourazowych (w polskich warunkach: na oddziałach chirurgii dziecięcej, rzadziej ortopedycznych), zostały wyłączone z niniejszego opracowania; uwzględniono jedynie złamania patologiczne i tzw. złamanie zmęczeniowe.

Wprowadzenie

Podejrzenie schorzeń, których objawami są nieprawidłowości w zakresie narządu ruchu (NR), to jedna z częstszych przyczyn konsultacji lekarskich, zwłaszcza w początkowym okresie życia dziecka. Do lekarza pediatry należy niełatwe zadanie wczesnego różnicowania tych nieprawidłowości. Nierzadko mogą one stanowić szeroko rozumianą normę rozwojową, która jest zmienna w czasie, co dodatkowo utrudnia ustalenie prawidłowego rozpoznania.

O ogromnej odpowiedzialności ciążącej na lekarzach podstawowej opieki zdrowotnej (POZ) świadczy to, że w przypadku zdecydowanej większości chorób NR wczesne podjęcie leczenia istotnie poprawia rokowanie. Z drugiej strony znajomość naturalnego przebiegu zmian zachodzących w rozwijającym się organizmie, np. w zakresie kończyn, pozwala też zyskać zaufanie rodziców, którzy obserwują u swojego dziecka wcześniej zapowiedziane procesy.

Ze względu na mnogość jednostek chorobowych i dość dużą rozpiętość danych epidemiologicznych trudno w wiarygodny sposób określić częstość występowania schorzeń narządu ruchu. Dodatkowo nierzadko mimo widocznych nieprawidłowości w NR istotą schorzenia są uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego (OUN) lub narządów wewnętrznych czy wady genetyczne. Najbardziej jaskrawy przykład to mózgowe porażenie dziecięce, będące w myśl swojej definicji niepostępującym uszkodzeniem OUN ze zmiennym w czasie obrazem zaburzeń ruchowych oraz postawy.

Wady i choroby narządu ruchu dzieli się na wrodzone i nabyte. Część wad wrodzonych może nie zostać rozpoznana po urodzeniu, np. stopa przywiedziona czy ukryty rozszczep kręgosłupa. Porównanie i charakterystykę najpowszechniejszych nieprawidłowości narządu ruchu u dzieci z uwzględnieniem ich lokalizacji przedstawiono w tabeli 1. Nie obejmuje ona dużej grupy schorzeń charakteryzujących się wrodzonymi brakami kości. Wady te, jednoznacznie zdefiniowane po urodzeniu i najczęściej rozpoznawane prenatalnie, automatycznie wskazują na konieczność leczenia w ośrodkach rekonstrukcyjnych/ortopedycznych.