Leczenie prowadzone jest w warunkach szpitalnych ze względu na ciężki przebieg choroby oraz ograniczoną dostępność leków poza oddziałami specjalistycznymi. W razie podejrzenia malarii terapię należy włączyć niezwłocznie, ponieważ opóźnienie leczenia pogarsza rokowanie. U dzieci stosuje się głównie pochodne artemizyniny i atowakwon z proguanilem (niezarejestrowany w Polsce do leczenia dzieci). Po leczeniu pochodnymi artemizyniny należy wykonać kontrolną morfologię krwi po 14 i 28 dniach, ponieważ leki te mogą powodować niedokrwistość hemolityczną.

Najważniejsza w uniknięciu zarażenia jest profilaktyka ukąszeń przez komary. W tym celu stosuje się:

  • środki ochrony osobistej: odzież ochronną (długie rękawy, długie spodnie), moskitiery, repelenty, insektycydy
  • chemioprofilaktykę przeciwmalaryczną.

Należy unikać przebywania w miejscach występowania komarów w czasie ich największej aktywności. Prowadzone są badania nad szczepionką przeciwko malarii przeznaczoną dla ludności rejonów endemicznych. Preparaty te nie są dostępne dla celów medycyny podróży.

Denga

Denga to choroba przenoszona przez komary z rodzaju Aedes, wywoływana przez arbowirusy (cztery serotypy DEN 1-4). Występuje endemicznie w Azji Południowo-Wschodniej, Ameryce Północnej i Ameryce Południowej oraz w zachodnim regionie Pacyfiku. Okres wylęgania choroby wynosi 4-14 dni. Wirus zaraża różnorodne komórki w organizmie, powodując wydzielanie cytokin. W fazie krytycznej skutkuje to ucieczką osocza z naczyń włosowatych do przestrzeni pozanaczyniowej. Zakażenie pierwotne jest często bezobjawowe. Powtórne zachorowanie na dengę przebiega ciężej i predysponuje do powikłań choroby.

Przebieg choroby jest najczęściej trójfazowy – wyróżnia się fazę gorączkową, krytyczną i zdrowienia. Pierwsza faza (gorączkowa) trwa 2-7 dni, występują wtedy: gorączka (do 40°C) o nagłym początku, bóle mięśniowo-stawowe, bóle pozagałkowe, światłowstręt, bóle głowy, wysypka oraz nudności i wymioty. W tej fazie możemy obserwować objawy skazy krwotocznej (najczęściej w postaci samoistnych krwawień z dziąseł, nosa, przewodu pokarmowego). Nie mają one znaczenia prognostycznego.

Faza krytyczna trwa 24-48 godzin i rozpoczyna się obniżeniem temperatury ciała. Następnie dochodzi do zwiększonej przepuszczalności naczyń włosowatych i utraty osocza z łożyska naczyniowego. Wolny płyn gromadzi się w jamie otrzewnej i opłucnej, prowadząc do wstrząsu, kwasicy metabolicznej i niewydolności wielonarządowej. W badaniach laboratoryjnych charakterystyczne są: leukopenia, małopłytkowość, wzrost hematokrytu oraz zwiększona aktywność aminotransferaz. Ostatnia faza (zdrowienia) charakteryzuje się resorpcją płynów do układu naczyniowego oraz poprawą stanu ogólnego chorego.

Diagnostyka laboratoryjna dengi opiera się głównie na:

  • wykrywaniu antygenu NS1 wydzielanego przez zakażone komórki (antygen NS1 jest wykrywalny do 9 dni od wystąpienia objawów zakażenia pierwotnego, a do 4 dni w przypadku zakażenia wtórnego)
  • badaniu serologicznym stężenia przeciwciał w klasie IgM oraz IgG.

Wysoką czułość zapewnia wykonanie testu łączonego (DENV NS1 + IgM, IgG). Przeciwciała IgM są wykrywalne od 3 dnia choroby, a szczyt ich stężenia odnotowuje się w okresie zdrowienia. Zakażenie pierwotne od wtórnego różni się brakiem przeciwciał IgG w ostrej fazie choroby. W przypadku zakażenia wtórnego przeciwciała te pojawiają się już 3 dnia choroby. Na wyniki testów może wpływać krzyżowa reaktywność z pozostałymi flawiwirusami (takimi jak: wirus kleszczowego zapalenia mózgu, wirus japońskiego zapalenia mózgu, wirus żółtej gorączki, wirus zika).

Postępowanie terapeutyczne w przypadku dengi polega na leczeniu objawowym: płynoterapii, podaży leków przeciwbólowych i przeciwgorączkowych oraz monitorowaniu chorego. Lekiem z wyboru jest paracetamol, ponieważ niesteroidowe leki przeciwzapalne mogą nasilać zaburzenia krzepnięcia. U chorych na dengę nie powinno się wykonywać iniekcji domięśniowych. Monitorowanie pacjenta obejmuje kontrolę bilansu płynowego oraz morfologii krwi i układu krzepnięcia.

Profilaktyka zakażenia wirusem dengi, podobnie jak w przypadku malarii, polega głównie na stosowaniu środków ochrony osobistej oraz unikaniu ugryzienia przez komary. Istotną rolę odgrywa likwidacja potencjalnych miejsc namnażania się tych owadów. W krajach endemicznych dostępna jest szczepionka przeciwko dendze przeznaczona dla mieszkańców tych obszarów, jej skuteczność wynosi około 60%.

Rokowanie u chorych na dengę z reguły jest dobre, poza przypadkami ciężkiej postaci zakażenia. Najczęściej obserwowanym powikłaniem są krwawienia. Do ciężkich zalicza się: wstrząs z niewydolnością krążenia, zapalenie mięśnia sercowego, niewydolność wątroby, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu oraz zapalenie nerwu wzrokowego.

Chikungunya

Chikungunya to choroba wirusowa przenoszona przez komary. Okres wylęgania wynosi 3-7 dni. Do najczęstszych objawów zalicza się: gorączkę, bóle i obrzęki stawów (obustronne, symetryczne). Ponadto występują bóle głowy, bóle mięśni oraz wysypka skórna. Przebieg zakażenia może być łagodny lub ciężki. U większości chorych poprawa stanu ogólnego następuje w ciągu tygodnia, natomiast bóle stawów mogą utrzymywać się przez wiele miesięcy. W badaniach laboratoryjnych typowe są: limfopenia, trombocytopenia, podwyższone stężenie aminotransferaz i kreatyniny. Obecnie nie są dostępne ani szczepienie przeciwko wirusowi chikungunyi, ani leczenie przyczynowe choroby. Postępowanie terapeutyczne opiera się na leczeniu objawowym, które obejmuje: spoczynkowy tryb życia, prawidłowe nawodnienie oraz podaż leków przeciwbólowych lub przeciwgorączkowych (do czasu wykluczenia dengi preferowanym lekiem pozostaje paracetamol). Diagnostyka zakażenia jest trudna, zajmują się nią ośrodki specjalistyczne. Polega ona na wykonywaniu badań serologicznych (przeciwciała IgM, IgG).

Żółta gorączka

Wirus żółtej gorączki występuje głównie w Afryce oraz Ameryce Południowej. Chorobę przenoszą komary, a okres inkubacji wynosi 3-6 dni. U większości pacjentów przebieg żółtej gorączki jest bezobjawowy lub łagodny. Dolegliwości kliniczne obejmują: gorączkę, bóle głowy, bóle pleców, dreszcze, nudności, wymioty oraz osłabienie. Zazwyczaj do poprawy dochodzi w ciągu tygodnia, jednak u niewielkiego odsetka pacjentów po okresie poprawy pojawiają się objawy ciężkiej choroby: żółtaczka, krwawienia, wstrząs, niewydolność wielonarządowa. Obecnie nie jest dostępne leczenie przyczynowe żółtej gorączki. Zaleca się spoczynkowy tryb życia, nawodnienie oraz unikanie niesteroidowych leków przeciwbólowych, które zwiększają ryzyko krwawienia. Dla osób wyjeżdżających do krajów endemicznych dostępna jest szczepionka przeciwko żółtej gorączce (żywa, atenuowana), która zapewnia ochronę przez całe życie. Szczepionkę można podać dzieciom powyżej 9 m.ż., powinny one otrzymać 1 dawkę najpóźniej na 10 dni przed podróżą. Szczepionka jest obowiązkowa w przypadku wyjazdu do wybranych krajów, których lista dostępna jest na stronie World Health Organization (WHO): https://www.who.int/ith/ith-country-list.pdf?ua=1.

Wirus zika

Okres inkubacji w przypadku zakażenia wirusem zika wynosi 3-12 dni od momentu ugryzienia przez komara. Możliwe jest również zakażenie poprzez transfuzję krwi oraz kontakty seksualne (wirus jest wykrywany w nasieniu nawet 10 tygodni po wystąpieniu objawów). Większość zakażeń ma charakter bezobjawowy. Choroba manifestuje się: gorączką, bólami stawów, bólami mięśni, bólami głowy oraz wysypką grudkową. Nie ma na razie możliwości swoistego leczenia zakażeń wywołanych wirusem zika ani szczepionki przeciwko niemu. Istotna jest profilaktyka zakażeń polegająca na używaniu środków ochrony osobistej zapobiegających ukąszeniom komarów, takich jak: moskitiery, repelenty, insektycydy oraz odzież ochronna. Wirus zika stanowi zagrożenie dla ciężarnych – może powodować zespół wad wrodzonych u płodu, w tym małogłowie. Kobietom planującym ciążę i ciężarnym zaleca się wstrzemięźliwość seksualną przez okres 6 miesięcy od powrotu z terenów endemicznych. Diagnostyka zakażenia wirusem zika polega na wykonaniu w ciągu 10-14 dni od zakażenia oznaczenia przeciwciał w klasie IgM oraz IgG przeciw białku NS1.

Do góry