Szmer nad sercem – częsty problem w praktyce pediatrycznej

lek. Maria Posadowska
prof. dr hab. n. med. Katarzyna Bieganowska

Klinika Kardiologii, Instytut „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka” w Warszawie

Adres do korespondencji:

lek. Maria Posadowska

Klinika Kardiologii, Instytut „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka”

al. Dzieci Polskich 20, 04-730 Warszawa

e-mail: marysienkap@wp.pl

  • Kiedy należy skierować małego pacjenta ze szmerem nad sercem do kardiologa dziecięcego?
  • Osłuchiwanie serca w ramach badania przedmiotowego – charakterystyka różnych zjawisk osłuchowych, które lekarz pierwszego kontaktu lub pediatra mogą stwierdzić podczas badania klatki piersiowej dziecka, takich jak: tony, kliki (tony wyrzutowe) i szmery (m.in. skurczowe, ciągłe i rozkurczowe) serca
  • Szmery niewinne a patologiczne – diagnostyka różnicowa

Szmer nad sercem jest częstym zjawiskiem stwierdzanym podczas osłuchiwania klatki piersiowej dzieci. Możliwości badania serca metodą osłuchiwania pojawiły się wraz z wynalezieniem stetoskopu przez Renégo Laenneca w XIX wieku. W 1909 roku George Frederic Still jako pierwszy opisał muzyczny szmer nad sercem u dziecka, stwierdzając, że jest to szmer niewinny. U pacjentów pediatrycznych bez patologii układu krążenia najczęściej wysłuchiwane są szmery niewinne (zwane również czynnościowymi, przygodnymi czy fizjologicznymi). Szmery patologiczne związane z wrodzonymi wadami serca i naczyń stanowią niespełna 1% wszystkich szmerów. Mimo to stwierdzenie szmeru nad sercem u dziecka budzi niepokój rodziców, a często również lekarza, i jest przyczyną kierowania małego pacjenta do kardiologa dziecięcego. W artykule omówiono szmery niewinne u dzieci ze wstępnym różnicowaniem ich ze szmerami patologicznymi.

Osłuchiwanie serca jako element badania przedmiotowego

Osłuchiwanie serca za pomocą stetoskopu to stały element badania przedmiotowego dziecka. Aby przeprowadzić precyzyjną analizę wyników badania, konieczne jest jego wykonanie w cichym i ciepłym pomieszczeniu, w warunkach zapewniających spokojną atmosferę zarówno pacjentowi oraz rodzicom, jak i lekarzowi wykonującemu badanie. Do osłuchiwania należy użyć wysokiej jakości stetoskopu z odpowiednią dla dziecka średnicą membrany i lejka. Część z membraną służy do oceny dźwięków o wysokiej częstotliwości, z kolei za pomocą lejka ocenia się tony o niskiej częstotliwości. W czasie badania rozebrany pacjent powinien spokojnie leżeć na plecach na kozetce (z łatwym dostępem do jego prawej strony). Dzieci niespokojne podczas badania mogą leżeć z głową wspartą na kolanach rodziców lub siedzieć, opierając się plecami o opiekuna. Pozycję ciała pacjenta można, a niekiedy należy, zmieniać w czasie badania. Sprawne i efektywne osłuchanie serca u dzieci, zwłaszcza najmłodszych, bywa trudne ze względu na fizjologicznie szybszy rytm serca oraz częsty niepokój, a nawet płacz. Doświadczenie badającego jest niezbędne do prawidłowej oceny zjawisk osłuchowych nad sercem dziecka. Pozwala też na skrócenie czasu trwania badania.

Pełna wersja artykułu omawia następujące zagadnienia:

Tony serca

Podczas osłuchiwania serca w pierwszej kolejności oceniamy tony.

Kliki (tony wyrzutowe)

Są to krótkie zjawiska dźwiękowe o wysokiej częstotliwości, które występują we wczesnej fazie skurczu (słyszalne bardzo blisko I tonu) i są [...]

Opis szmeru

Stwierdziwszy szmer nad sercem, należy określić jego cechy charakterystyczne (tab. 1).

Szmery skurczowe

Szmery skurczowe spowodowane są: zwiększeniem/przyspieszeniem przepływu krwi przez niezmienione ujście tętnicze lub przedsionkowo-komorowe, zwężeniem ujścia tętniczego lub przedsionkowo-komorowego, niedomykalnością zastawek przedsionkowo-komorowych [...]

Skurczowe szmery niewinne

Występują u osób ze zdrowym sercem pod względem anatomicznym i czynnościowym. Szmery niewinne są niestale wysłuchiwane u ponad 50% dzieci i [...]

Szmery ciągłe

Szmery ciągłe powstają w naczyniach krwionośnych, gdzie krew przepływa zarówno w fazie skurczu, jak i rozkurczu. Są słyszalne w fazie skurczu, [...]

Szmery rozkurczowe

Szmery rozkurczowe powinny być uznawane przez lekarzy osłuchujących serce dziecka za szmery patologiczne. Biorąc pod uwagę ich umiejscowienie w przerwie rozkurczowej, [...]

Diagnostyka różnicowa szmerów niewinnych

Z powodu częstego występowania szmerów niewinnych lekarz pierwszego kontaktu lub pediatra powinien założyć, że szmer nad sercem częściej jest zjawiskiem fizjologicznym [...]

Podsumowanie

Szmer niewinny to łagodne, fizjologiczne zjawisko akustyczne będące efektem przepływu krwi przez zdrowe serce. Nadal pozostaje najczęstszym powodem niepokoju rodziców i [...]
Do góry