Teoria i praktyka
Przeciwprzeniesienie w praktyce psychoterapeutycznej
Maria Flakus
Przeciwprzeniesienie jest jednym z podstawowych mechanizmów obserwowanych w trakcie psychoterapii. O powszechności tego zjawiska świadczy mnogość konceptualizacji przeciwprzeniesienia, które może się demonstrować w wielu różnych zachowaniach i uczuciach psychoterapeuty względem konkretnego pacjenta. W artykule przedstawiono dotychczasową refleksję teoretyczną dotyczącą przeciwprzeniesienia oraz jego przykłady w praktyce psychoterapeutycznej.
Konieczność należytego zrozumienia dynamiki interpersonalnej, mającej miejsce w relacji między pacjentem i psychoterapeutą, stanowi jeden z centralnych punktów refleksji teoretycznej i praktycznej większości szkół psychoterapii.[1] Jakkolwiek poszczególne modalności psychoterapeutyczne często wydają się różnić pod wieloma względami – w szczególności język opisu trudności doświadczanych przez pacjenta – to niezależnie od tego każdy rodzaj psychoterapii charakteryzuje się dwoma aspektami:
- technicznym – obejmującym stosowane przez psychoterapeutę strategie i interwencje, mające umożliwić mu zrozumienie trudności pacjenta oraz skuteczne ich leczenie;
- relacyjnym – odnoszącym się do postaw i emocji oraz sposobów ich wyrażania, występujących po stronie zarówno pacjenta, jak i terapeuty.[2,3]
O ile w literaturze dość wiele uwagi poświęca się elementowi technicznemu psychoterapii, w szczególności skuteczności poszczególnych nurtów i technik, który to temat budzi wiele emocji w środowisku specjalistów zajmujących się ochroną zdrowia psychicznego, o tyle element relacyjny nastręcza dużo więcej trudności definicyjnych. Również jego wpływ na sam proces psychoterapii i diagnozy wydaje się dużo mniej jasny.[2]
Sam termin „relacja terapeutyczna” spotkał się w literaturze z wieloma definicjami. I tak rozumiana może być ona jako:
- warunek wstępny i konieczny do rozpoczęcia psychoterapii;
- fundamentalny proces psychoterapeutyczny, przyczyniający się do powstawania zmian i poprawy stanu zdrowia pacjenta;
- źródło treści manifestujących się w trakcie sesji.[2,4]
W niniejszym artykule przyjęto trzeci z możliwych kontekstów analizowania zagadnień związanych z relacją terapeutyczną, skupiając się na różnych konsekwencjach interakcji między pacjentem i terapeutą. Jedną z nich jest przeciwprzeniesienie.
Pojęcie przeciwprzeniesienia i jego ewolucja
Pojęcie przeciwprzeniesienia stworzone zostało na gruncie psychoanalizy i pierwszy raz wprowadzone do użycia przez ojca założyciela nurtu Zygmunta Freuda. Już sam tak długi rodowód sugeruje, że przez lata stanowiło ono przedmiot bogatej teoretyczn...
