Psychiatria dziecięca
Współwystępowanie zespołu nadpobudliwości psychoruchowej i zaburzeń tikowych – implikacje terapeutyczne
Dr hab. med. Anita Bryńska1
Lek. Agnieszka Pęska2
Prof. dr hab. med. Tomasz Wolańczyk1
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (attention deficit hyperactivity disorder – ADHD)[1] oraz zaburzenia tikowe są schorzeniami często występującymi w populacji dzieci i młodzieży, o początku w dzieciństwie i charakterystycznych objawach, które niejednokrotnie bardzo istotnie zaburzają funkcjonowanie społeczne oraz szkolne i stają się punktem wyjścia do rozwoju licznych powikłań. Najnowsze dane szacują rozpowszechnienie ADHD w populacji ogólnej dzieci i młodzieży na 3,4 proc.,[2] zawężając zaś kryteria diagnostyczne do zaburzenia hiperkinetycznego według ICD-10,[3] odsetek ten jest mniejszy i wynosi 1 proc. w populacji dzieci i młodzieży w wieku 5-17 lat. Z drugiej strony przewlekłe postacie zaburzeń tikowych (przewlekłe tiki ruchowe lub wokalne, zespół Gilles’a de la Tourette’a) dotyczą 0,3-1 proc. populacji.[4] Co istotne, zarówno ADHD, jak i zaburzenia tikowe rzadko występują jako izolowane schorzenia, najczęściej towarzyszy im całe spektrum zaburzeń współistniejących.
W przypadku ponad połowy dzieci i adolescentów z ADHD można ustalić przynajmniej jedno dodatkowe rozpoznanie z kręgu zaburzeń psychicznych – najczęściej jest to diagnoza zaburzeń zachowania, przede wszystkim opozycyjno-buntowniczych, a u 25-50 proc. rozpoznanie przynajmniej dwóch zaburzeń współtowarzyszących.[5] Z ADHD często współwystępują również:
- zaburzenia neurorozwojowe – zaburzenia ze spektrum autyzmu, specyficzne zaburzenia rozwoju umiejętności szkolnych, zaburzenia koordynacji ruchowej,
- zaburzenia tikowe,
- zaburzenia lękowe,
- zaburzenia afektywne,
- zaburzenia snu.[6]
Z kolei w grupach klinicznych pacjentów z zaburzeniami tikowymi u niemalże 80 proc. stwierdza się obecność innych problemów. Przykładowo w badaniu Freemana i wsp.[7] w grupie 3,5 tys. pacjentów tylko u 12 proc. nie stwierdzono występowania dodatkowych objawów psychopatologicznych. Wśród najczęstszych dodatkowych diagnoz wymienia się:
- zespół nadpobudliwości psychoruchowej,
- zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne,
- zaburzenia nastroju i zaburzenia lękowe,
- zaburzenia zachowania – opozycyjno-buntownicze i poważne,
- zaburzenia ze spektrum autyzmu,
- zaburzenia snu.[8]
Jak widać z powyższego zestawienia, współwystępowanie ADHD i zaburzeń tikowych jest zjawiskiem często obserwowanym w praktyce klinicznej. Według danych z piśmiennictwa można przyjąć, że ADHD jest rozpoznawane u 21-62 proc. dzieci i młodzieży z zespołem Tourette’a (w populacjach klinicznych nawet do 90 proc.),[9] przede wszystkim w postaci podtypu mieszanego oraz podtypu z przewagą zaburzeń koncentracji uwagi, u ok. 20 proc. pacjentów z ADHD zaś współistnieją zaburzenia tikowe.[10]
