Terapia uzależnień
Nikotyna w psychiatrii – wymiary uzależnienia
Lek. Karolina Wilczyńska1
Anna Zawistowska2
Dr hab. med. Napoleon Waszkiewicz1
Nikotyna jest alkaloidem pirydynowym występującym w tytoniu i jednocześnie jego głównym składnikiem uzależniającym. Niezmiennie od wielu lat palenie tytoniu plasuje się na pierwszym miejscu, jeśli chodzi o możliwe do wyeliminowania przyczyny chorób i przedwczesnej śmierci. Wśród pacjentów z zaburzeniami psychicznymi odsetek osób uzależnionych od nikotyny jest wyższy niż w populacji ogólnej. Artykuł porusza problematykę nałogu nikotynowego ze szczególnym uwzględnieniem pacjentów psychiatrycznych oraz przedstawia metody jego leczenia.
Każdego roku z powodu palenia na świecie umiera ok. 5 mln osób i szacuje się, że do 2030 roku liczba ta wyniesie 8 mln.[1] W Polsce codziennie pali 1/3 dorosłych mężczyzn i 1/5 kobiet. Średnio palacze umierają 13-14 lat wcześniej niż osoby niepalące.[1] Przyczynę chorobowości i śmiertelności związanej z paleniem stanowi prawie 4 tys. toksycznych związków zawartych w dymie tytoniowym, zaburzających funkcje niemal każdego organu ludzkiego ciała.
Palenie tytoniu przyczynia się do powstania 14 lokalizacji nowotworowych, głównie układu oddechowego, ale także przełyku, jamy ustnej, miedniczek nerkowych lub trzustki. Ponadto zwiększa ryzyko zachorowania na choroby układu krążenia, takie jak miażdżyca, nadciśnienie, choroba niedokrwienna serca, tętniak aorty, choroby obwodowego układu naczyniowego i naczyń mózgowych. Jest również czynnikiem ryzyka przewlekłej obturacyjnej choroby płuc, infekcji, powikłań pooperacyjnych, owrzodzeń żołądka i dwunastnicy, osteoporozy, cukrzycy i wielu innych chorób. Poważny problem stanowi także palenie tytoniu wśród kobiet w ciąży, co prowadzi do niskiej masy urodzeniowej noworodka, a nawet jego nagłej śmierci.[2,3]
Personel ochrony zdrowia powinien mieć świadomość ryzyka zdrowotnego związanego z paleniem tytoniu, rozumieć mechanizmy uzależnienia od nikotyny i podejmować działania mające na celu pomoc pacjentom w rzuceniu palenia.
Mechanizm uzależnienia i działanie nikotyny
Nałóg palenia tytoniu wynika z uzależnienia farmakologicznego i behawioralnego, będącego problemem złożonym i zależnym od czynników psychologicznych, środowiskowych, społecznych i kulturowych. Do przyczyn farmakologicznych stosowania nikotyny zalicza się jej bezpośrednie działanie na organizm, w tym poprawę nastroju, funkcji fizycznych i poznawczych, a także chęć łagodzenia przykrych objawów jej odstawienia. Uzależnienie behawioralne natomiast sprawia, że palenie staje się odruchem warunkowym, a głód nikotynowy pojawia się w szczególności przy określonych stanach emocjonalnych, sytuacjach społecznych i czynnikach środowiskowych. Chęć zapalenia papierosa występuje szczególnie często po spożyciu posiłku, przy konsumpcji kawy lub alkoholu oraz w towarzystwie innych osób palących.[3]
