6. Fakt ekspozycji zawodowej zgłosić przełożonemu i odnotować w dokumentacji.

7. Jak najszybciej zgłosić się do ośrodka specjalistycznego w celu wykonania badań i kwalifikacji do profilaktyki swoistej.[4-6]

W dalszym postępowaniu bardzo istotne są wyniki badań krwi osoby, która była źródłem ekspozycji (oczywiście, jeżeli jest to możliwe). Należy pamiętać, że powinna ona wyrazić pisemną zgodę na badania. W przypadku nieletnich poniżej 16 lat zgodę wyrażają opiekunowie prawni, a pomiędzy 16. a 18. r.ż. osoba badana oraz opiekunowie prawni. Z reguły w gabinecie stomatologicznym brakuje możliwości pobrania krwi od osoby będącej źródłem ekspozycji, dlatego należy skierować ją do ośrodka specjalistycznego, z którym podpisana jest umowa na świadczenie usług w zakresie profilaktyki poekspozycyjnej.[5]

Do podstawowych badań, które powinny być wykonane po ekspozycji zawodowej, należą:

• u osoby będącej źródłem: antygen HBs, przeciwciała HBc total, przeciwciała HCV, przeciwciała HIV,
• u osoby, która doznała ekspozycji: antygen HBs, przeciwciała HBc total, miano przeciwciał HBs, przeciwciała HIV, przeciwciała HCV.

Szczegółowe postępowanie poekspozycyjne

Wirus zapalenia wątroby typu B (HBV)

Profilaktyka poekspozycyjna przeciw HBV jest uzależniona od tego, czy osoba eksponowana była szczepiona na WZW B i czy uzyskała odpowiedź na szczepienie. Według ekspertów profilaktyki nie wymagają ci, którzy przebyli zakażenie HBV w przeszłości (dodatnie przeciwciała HBc total), oraz ci, którzy po szczepieniu uzyskali miano przeciwciał HBs powyżej 10 IU/ml, co jest potwierdzeniem odpowiedzi poszczepiennej. W innych sytuacjach osoba eksponowana powinna być kwalifikowana do profilaktyki poekspozycyjnej – szczegółowa kwalifikacja powinna być przeprowadzana w ośrodku specjalistycznym. Profilaktyka poekspozycyjna na zakażenie HBV polega na rozpoczęciu szczepień oraz ewentualnie podaniu swoistej immunoglobuliny. Szczepienie powinno być rozpoczęte do 7 dni od ekspozycji, a immunoglobulina podana jak najszybciej – nie później niż 48 godzin od ekspozycji. W przypadku zastosowania szczepionki i immunoglobuliny obie substancje podaje się tego samego dnia. Kontrolne badania antygenu HBs należy oznaczyć po 12 i 24 tygodniach od narażenia.[4-6,9]

Wirus zapalenia wątroby typu C (HCV)

Nie ma swoistej profilaktyki poekspozycyjnej. Postępowanie poekspozycyjne polega na monitorowaniu osoby narażonej i wykonywaniu kontrolnych badań: aminotransferazy alaninowej (ALT) i asparaginowej (AST) po 6 tygodniach, 3 i 6 miesiącach oraz anty-HCV po 3 i 6 miesiącach. Dopuszczane jest zrobienie badań molekularnych na obecność wirusa HCV (RNA-HCV) po 6 tygodniach. Monitorowanie powyższych parametrów może pozwolić na rozpoznanie zakażenia w ostrej fazie wirusowego zapalenia wątroby typu C. Zastosowanie leczenia interferonem w tej fazie choroby pozwala na trwałą eliminację wirusa w ponad 90 proc. przypadków.[4-6] Niestety Narodowy Fundusz Zdrowia nie pokrywa kosztów leczenia.

Wirus nabytego niedoboru odporności (HIV)

Profilaktyka poekspozycyjna polega na podaniu leków antyretrowirusowych (obecnie zalecane jest podanie trzech leków).

Podstawowe zasady profilaktyki to:

• leki powinny być wdrożone jak najszybciej – najlepiej do 4 godzin od ekspozycji, a nie później niż 72 godziny po narażeniu,
• czas trwania leczenia to 4 tygodnie,
• osoba eksponowana musi wyrazić pisemną zgodę na leczenie,
• po wykluczeniu zakażenia HIV u osoby będącej źródłem narażenia zaprzestaje się podawania leków,
• testy na obecność przeciwciał HIV u osoby narażonej wykonuje się w: dniu 0, po 6 tygodniach, 3 i 6 miesiącach oraz u osoby narażonej na zakażenie HCV po 12 miesiącach.[4-6,8,10]
  
  

Podstawowe zalecenia dla osoby po ekspozycji zawodowej HIV:

• zaniechanie oddawania krwi, tkanek, nasienia przez 12 tygodni,
• powstrzymanie się od kontaktów seksualnych lub stosowanie prezerwatyw przez 12 tygodni,
• zaniechanie naturalnego karmienia piersią,
• zgłoszenie się do lekarza w przypadku wystąpienia objawów ostrej choroby (żółtaczka, objawy mononukleozopodobne itp.).[5,6]

Ograniczenie ryzyka zakażenia

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) rocznie odnotowuje się ok. 3 mln przypadkowych zakłuć wśród 35 mln pracowników służby zdrowia na świecie.[4,11] Z danych ankietowych przeprowadzonych wśród studentów stomatologii wynika, że ponad 70 proc. z nich zostało rannych ostrym narzędziem przynajmniej raz w trakcie praktyki klinicznej.[2]

Wiedza dentystów w zakresie zasad postępowania poekspozycyjnego oraz zasad ograniczenia do minimum ekspozycji zawodowej jest mała. Pokazują to liczne badania ankietowe przeprowadzone w ośrodkach stomatologicznych na całym świecie.[12-14] W związku z powyższym bardzo cenne jest systematycznie przypominanie i doskonalenie dentystów w tym zakresie.