Wstęp

Zmiany stężenia jonów wodorowych i pH w płynach ustrojowych wpływają na aktywność enzymów wewnątrzkomórkowych i przemiany metaboliczne. Optymalne pH utrzymywane jest dzięki układom buforowym krwi i tkanek (najważniejszy jest bufor wodorowęglanowy krwi). Zgodnie z równaniem Hendersona-Hasselbacha pH krwi jest zależne od stosunku ciśnienia cząstkowego CO₂ (PaCO₂) do stężenia HCO₃^–.

Najważniejsze jest ustalenie rodzaju zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej i jego przyczyny. Celem postępowania jest przede wszystkim usunięcie przyczyny zaburzeń równowagi kwasowo-zasadowej.

Rozpoznanie zaburzeń gospodarki kwasowo-zasadowej wymaga oznaczenia pH i PaCO₂ krwi oraz stężenia wodorowęglanów. W interpretacji odchyleń trzeba uwzględnić stan kliniczny chorego i prawdopodobny mechanizm powstania zaburzenia.

Definicja i podział

Zaburzenia gospodarki kwasowo-zasadowej ogólnie dzielimy na:

• oddechowe
• metaboliczne
• mieszane.

Kwasice i zasadowice

Kwasica metaboliczna to stan, którego przyczyną jest nadmiar jonów H⁺ pochodzących z kwasów nielotnych (egzo- bądź endogennych) lub niedobór HCO₃^–.

Zasadowica metaboliczna to stan pierwotnego nadmiaru HCO₃ lub utraty nielotnych kwasów endogennych.

Kwasica oddechowa (pierwotna hiperkapnia) polega na retencji CO₂, czego przyczyną jest upośledzona wentylacja pęcherzykowa.

Zasadowica oddechowa (pierwotna hipokapnia) polega na utracie CO₂ wskutek hiperwentylacji pęcherzykowej.

Mechanizmy kompensacji

W utrzymywaniu stałego pH krwi i płynów ustrojowych uczestniczą układy buforowe krwi i tkanek, płuca oraz nerki.

Zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej, których przyczyną są procesy metaboliczne, wywołują kompensacyjne zmiany oddechowe, zmierzające do normalizacji pH krwi.

Zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej, których przyczyną są patologie oddychania, powodują natomiast nasilenie lub zahamowanie tempa regeneracji HCO₃^– w nerkach. Łatwo wyliczyć zakres kompensacji konieczny do normalizacji pH (tab. 1).

Jeżeli kompensacja jest nieadekwatna (nie osiąga pożądanych wartości, tabela 1), pH krwi się zmienia, a zaburzenie równowagi kwasowo-zasadowej nie jest wyrównane.

W takim przypadku mówimy o mieszanych zaburzeniach równowagi kwasowo-zasadowej.

Mechanizm kompensacji oddechowej zaczyna działać jako pierwszy (w ciągu 15-30 min), natomiast kompensacja nerkowa osiąga maksymalną wydajność po 3-7 dniach.