Definicja

Zasadowica metaboliczna to zakłócenie równowagi kwasowo-zasadowej, spowodowane podwyższonym stężeniem we krwi wodorowęglanów (lub innych zasad) bądź utratą jonów wodorowych. Niedostatecznie wyrównana zasadowica metaboliczna prowadzi do wzrostu pH krwi >7,45.

Epidemiologia

W literaturze brak szczegółowych danych dotyczących częstości występowania poszczególnych rodzajów zasadowicy metabolicznej.

Postacie kliniczne

Zasadowica metaboliczna spowodowana nadmiarem HCO₃^–

Zasadowica metaboliczna jest uwarunkowana nadmiarem jonów wodorowęglanowych, wywołanym nadmierną podażą zasad lub nadmiernie zwiększoną regeneracją HCO₃^– w nerkach.

Nadmierna podaż zasad

Nadmierna podaż egzogennych zasad (wodorowęglanu sodu, węglanu wapnia, octanu, mleczanu, cytrynianu sodu lub potasu) w ilości przekraczającej możliwości wydalnicze nerek zwłaszcza u pacjentów z upośledzoną czynnością nerek prowadzi do utraty jonów potasu z moczem, co z kolei powoduje nasilenie wymiany jonów K⁺ na jony H⁺ w komórkach (w celu utrzymania normokaliemii) i zagraża kwasicą wewnątrzkomórkową.

Zespół mleczno-alkaliczny

Jest związany z nadmierną podażą mleka lub innych produktów bogatych w wapń (lub stosowania zbyt wysokich dawek preparatów wapnia). Zarówno hiperkalcemia, jak i dostarczana w mleku witamina D nasilają wchłanianie zwrotne jonu wodorowęglanowego w cewkach nerkowych. W wyniku alkalizacji moczu łatwiej wytrącają się sole wapnia w drogach moczowych, co prowadzi do nefrokalcynozy. W badaniach dodatkowych, poza charakterystycznym obrazem gazometrii, występuje hipokaliemia i hipochloremia.

Dokładny wywiad, badanie kliniczne i wyniki badań dodatkowych ułatwiają rozpoznanie. Leczenie polega na wyrównaniu zaburzeń wodno-elektrolitowych i zaprzestaniu podawania leków alkalizujących.

Zasadowica metaboliczna w przebiegu niedoboru płynu zewnątrzkomórkowego i wtórnego hiperaldosteronizmu

Zasadowica pochodzenia pokarmowego

Niedostateczna podaż potasu powoduje zastępowanie go w komórce przez jon wodorowy, co wiąże się z nasileniem syntezy amoniaku w cewkach nerkowych i może wywołać niewielkiego stopnia zasadowicę metaboliczną. Przyczyną zasadowicy może być też niedobór jonów chlorkowych, np. wskutek ich utraty z wymiotami (patrz przyczyny wymienione w tabeli 1).

Niedobór jonów chlorkowych powoduje utratę potasu z moczem, a niedobór tego pierwiastka w ustroju nasila zasadowicę. Zwiększa się wydalanie NH₄⁺ oraz jonów wodorowych. Jeśli chory jest odwodniony, nasila się aktywność układu RAA, a wraz z nią - niedobór potasu.