Anatomia

Położenie podwzgórza

Podwzgórze (hypothalamus) i przysadka (hypophysis, glandula pituitaria) to ściśle powiązany układ, tak pod względem anatomicznym, jak i czynnościowym. Podwzgórze jest strukturą nerwową wchodzącą w skład międzymózgowia (diencephalon). Znajduje się poniżej wzgórz (thalamus) i stanowi dolną część ścian bocznych i dno III komory mózgu. Na podstawie mózgu podwzgórze uwidacznia się jako guz popielaty (tuber cinereum), w centrum którego znajduje się wyniosłość pośrodkowa (eminentia mediana) stanowiąca początkową część lejka (infundibulum), czyli szypuły przysadki.

Struktury podwzgórza

Podwzgórze zawiera wiele skupisk komórek nerwowych (neurocytów), określanych jako jądra podwzgórza. Dla funkcji endokrynnych najważniejsze są:

• parzyste jądra nadwzrokowe (nucleus supraopticus) w przedniej części podwzgórza – są miejscem syntezy przede wszystkim hormonu antydiuretycznego (wazopresyny), a w mniejszym stopniu oksytocyny
• jądra nadskrzyżowaniowe (nucleus suprachiasmaticus) w przedniej części podwzgórza – odpowiadają za sterowanie okołodobowymi rytmami wydzielania neurohormonów i hormonów przysadkowych
• jądra przykomorowe (nucleus paraventricularis) w bocznych ścianach komory III – są miejscem wytwarzania oksytocyny, w mniejszym stopniu wazopresyny oraz tyreoliberyny (TRH – thyrotropin-releasing hormone) i kortykoliberyny (CRH – corticotropin-releasing hormone; CRF – corticotropin-releasing factor)
• jądro łukowate (nucleus arcuatus) – zlokalizowane w wyniosłości pośrodkowej; tu syntetyzowane są GHRH (growth hormone-releasing hormone) i dopamina
• pole przedwzrokowe (area preoptica) w przedniej części podwzgórza – tu znajdują się neurony wydzielające GnRH (gonadoliberynę).

Położenie przysadki

Przysadka znajduje się w siodle tureckim (sella turcica), zamkniętym od góry fragmentem opony twardej, określanym jako przepona siodła (diaphragma sellae). Przez otwór w przeponie siodła przechodzi wraz z towarzyszącymi jej naczyniami szypuła przysadki, łącząca przysadkę z podwzgórzem.

Części przysadki

Pod względem anatomicznym przysadka dzieli się na płat przedni i tylny, a pod względem histologicznym – na część gruczołową (adenohypophysis) i część nerwową (neurohypophysis). Pierwsza jest zbudowana z wewnątrzwydzielniczych komórek gruczołowych, a druga jest strukturą nerwową (stanowi skupisko zakończeń nerwowych włókien nerwowych pochodzących z neuronów podwzgórzowych).

Część gruczołowa

W części gruczołowej przysadki wyróżnia się:

• część obwodową (pars distalis), tożsamą z płatem przednim
• część guzową (pars tuberalis), którą tworzą pasma komórkowe tapetujące od zewnątrz szypułę przysadki
• część pośrednią (pars intermedia) tworzącą wraz z częścią nerwową płat tylny; część pośrednia u człowieka występuje jedynie w życiu płodowym, choć grupy komórek właściwych dla części pośredniej mogą znajdować się w tylnej części przedniego płata.