Wstęp

Zmiany pozastawowe obejmują tkanki otaczające staw, które współpracują z nim i zapewniają mu odpowiednią ruchomość. Należą do nich:

• mięśnie wraz z przyczepami
• przyczepy ścięgniste
• pochewki ścięgniste
• kaletki maziowe
• torebki stawowe
• więzadła.

Zmiany patologiczne w obrębie wymienionych struktur mogą być powodem dolegliwości bólowych, a ich diagnostyka jest trudna. Mimo że są najczęstszą przyczyną dolegliwości u pacjentów zgłaszających się do reumatologa, nie ma dokładnych danych o częstości ich występowania. Za ich przyczynę uważa się incydentalne urazy oraz powtarzające się przeciążenia w przebiegu:

• wad postawy
• wykonywanej pracy
• uprawianej dyscypliny sportowej.

Zmiany pozastawowe mogą towarzyszyć chorobie zwyrodnieniowej stawów i chorobom reumatycznym o podłożu zapalnym.

Przyczyną pewnych zespołów bólowych są predyspozycje genetyczne i nieprawidłowości biomechaniczne w układzie ruchu. Bóle zlokalizowane są najczęściej w:

• okolicach przykręgosłupowych
• obrębie obręczy barkowej i biodrowej
• okolicy połączeń chrzęstno-kostnych żeber
• okolicy stawów:
  • łokciowych
  • nadgarstkowych
  • kolanowych
  • skokowych
  • skroniowo-żuchwowych.

Bóle mogą wystąpić w każdym okresie życia, a ich częstość wzrasta z wiekiem. Wynika to z mniejszej ruchomości i elastyczności ścięgien, co zwiększa ich podatność na urazy. Z wiekiem postępuje też zanik mięśni, co wiąże się z ich zmniejszoną wytrzymałością oraz ograniczeniem możliwości amortyzacji obciążeń, przez co przeciążenia są przenoszone na więzadła, ścięgna i ich przyczepy.

Objawy miejscowego stanu zapalnego wykazują cechy zapalenia neurogennego. W wyniku pobudzenia przez bodźce zewnętrzne zakończeń nerwów czuciowych dochodzi do uwolnienia licznej grupy neuropeptydów, które w istniejącym procesie zapalnym pełnią rolę neuroprzekaźników i dodatkowych mediatorów zapalenia. Czynniki te, głównie substancja P, peptyd związany z genem kalcytoniny (CGRP) oraz neurokinina odpowiedzialne są za ból, tkliwość, obrzęk i nadmierne ucieplenie tkanek, a niekiedy nawet ich zaburzenia troficzne. Ten miejscowy proces zapalny nie znajduje jednak odzwierciedlenia w wynikach badań laboratoryjnych. Ustalenie rozpoznania, a tym samym planu leczenia wymaga dokładnego wywiadu, znajomości anatomii i umiejętności badania układu ruchu.

Zmiany pozastawowe określane są często mianem chorób z grupy reumatyzmu tkanek miękkich lub regionalnych zespołów bólowych. Istnieją liczne propozycje klasyfikacji chorób z tej grupy. W tym rozdziale zmiany pozastawowe podzielono w zależności od rodzaju zajętej struktury. Fibromialgii poświęcono osobny rozdział.