Wstęp

Omdlenie jest bardzo ważnym i trudnym problemem klinicznym. Niekiedy stanowi ono jedyny sygnał zwiastujący wystąpienie nagłego zgonu sercowego. W rozdziale przedstawione zostaną najważniejsze zagadnienia dotyczące omdlenia, istotne przede wszystkim z praktycznego punktu widzenia. W opracowaniu uwzględniono aktualną wersję zaleceń Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego z 2009 r., przedstawiono również szerszy kontekst dotyczący zaburzeń przytomności i świadomości.

Definicje

Definicje fizjologicznych stanów związanych ze snem i czuwaniem, jak i definicje ich zaburzeń rodzą wiele nieporozumień.

Przytomność i świadomość oraz ich zaburzenia

Definicja tradycyjna

Zgodnie z tradycyjną polską szkołą psychiatrii (prof. Bilikiewicz) przyjmuje się następujące definicje:

• świadomość to zdolność odbierania bodźców, przetwarzania informacji i celowej reakcji
• samoświadomość to poczucie przeżywania własnych procesów psychicznych lub myślowych
• przytomność to stan, w którym występuje gotowość pnia mózgu, kory mózgowej i innych ośrodków do reakcji na bodźce, czyli stan czuwania.
  
  

Tradycyjny podział zaburzeń świadomości przedstawia tabela 1. Zgodnie z tradycyjną definicją zaburzenia przytomności są tożsame z ilościowymi zaburzeniami świadomości. Warto również zauważyć, że nie można być jednocześnie świadomym i nieprzytomnym, można natomiast być przytomnym i doświadczać zaburzeń świadomości (np. w przebiegu padaczkowych napadów nieświadomości).

Inne definicje

Niektórzy autorzy używają zamiennie pojęć „świadomość” i „przytomność”, a zaburzenia świadomości nazywają stanami nieprzytomności.

Istnienie obu systemów klasyfikacyjnych rodzi niestety wiele trudności komunikacyjnych i dydaktyczno-edukacyjnych.

Omdlenie

Zgodnie z nazewnictwem przyjętym przez Europejskie Towarzystwo Kardiologiczne omdleniem określa się przejściową utratę przytomności, której towarzyszy zanik napięcia mięśni posturalnych i która jest spowodowana uogólnionym zaburzeniem przepływu krwi w obrębie mózgu. W przebiegu omdlenia utrata przytomności jest nagła, krótkotrwała, ustępuje samoistnie i nie pozostawia trwałych następstw innych niż skutki upadku. Omdlenie nie wymaga interwencji farmakologicznej ani doraźnej interwencji elektrycznej.

Rozpoznanie

Rozpoznanie omdlenia wymaga:

• stwierdzenia utraty przytomności
• potwierdzenia, że nastąpiła ona szybko i szybko ustąpiła samoistnie (zwykle po około 20 s; omdlenie bardzo rzadko trwa dłużej, nie przekracza kilku minut)
• wykluczenia, że przyczyną utraty przytomności był uraz
• wykluczenia innych niż upośledzenie przepływu krwi przez mózg przyczyn przejściowej utraty przytomności.