Soma a psyche

Układowe choroby tkanki łącznej przebiegające z zaburzeniami psychicznymi

Prof. dr hab. med. Maria Majdan1
Lek. med. Andrzej Majdan2

1Katedra i Klinika Reumatologii i Układowych Chorób Tkanki Łącznej, Uniwersytet Medyczny w Lublinie

2Studia Doktoranckie I Wydział Lekarski Uniwersytet Medyczny w Lublinie

Adres do korespondencji: Prof. dr hab. med. Maria Majdan, Katedra i Klinika Reumatologii i Układowych Chorób Tkanki Łącznej, Uniwersytet Medyczny w Lublinie, ul. Jaczewskiego 8, 20-950 Lublin, tel. 81 724 47 90, faks 81 724 45 15, e-mail: maria.majdan@gmail.com

W układowych chorobach tkanki łącznej stosunkowo często dochodzi do zajęcia ośrodkowego układu nerwowego (OUN). Zaburzenia psychiczne mogą być jedną z konsekwencji tego procesu. Najczęściej występują w przebiegu już rozpoznanej choroby, ale zdarza się też, szczególnie w toczniu rumieniowatym układowym, że są pierwszym objawem systemowej choroby autoimmunizacyjnej. Właściwe rozpoznanie przyczyny zaburzeń psychicznych w takiej sytuacji pozwala na szybkie wdrożenie skutecznego leczenia. W artykule wskazano, w jakich układowych chorobach tkanki łącznej mogą wystąpić zaburzenia psychiczne i kiedy należy je brać pod uwagę jako przyczynę zaburzeń psychicznych.

Układowe choroby tkanki łącznej (UChTŁ) to grupa chorób, w rozwoju których zasadniczą rolę odgrywa proces autoimmunizacji. W przebiegu UChTŁ dochodzi do wytwarzania autoprzeciwciał przeciwko antygenom znajdującym się we wszystkich tkankach i narządach. Cechą charakterystyczną układowych chorób autoimmunizacyjnych jest przewlekły stan zapalny łączący się z wysokim stężeniem w płynach ustrojowych cytokin prozapalnych. Wysokie stężenie cytokin prozapalnych wiąże się z tzw. zachowaniem chorobowym[1] (cytokine-induces sickness behavior), na które składa się:

  • ogólne osłabienie,
  • stałe zmęczenie,
  • odrętwienie,
  • stałe uczucie zimna,
  • bóle mięśni i stawów,
  • brak apetytu,
  • niepokój,
  • zachowania depresyjne.

Stwierdza się istnienie zależności między przewlekłymi chorobami zapalnymi a: przewlekłym zmęczeniem, depresją oraz zaburzeniami osobowości.[1]

Zajęcie ośrodkowego układu nerwowego (OUN) w przebiegu UChTŁ może wynikać z różnych przyczyn:

1. Występuje w przebiegu danej UChTŁ i stanowi część obrazu chorobowego oraz jest związane z procesem autoimmunizacji (zapalenie lub niedokrwienie).

2. Wynika ze stosowanego leczenia (glikokortykosteroidy, immunosupresja, immunomodulacja, leki biologiczne).

3. Wynika z szeroko pojętych problemów życiowych wynikających z przewlekłej choroby przebiegającej potencjalnie z zagrożeniem samodzielnego funkcjonowania bądź zagrożeniem życia.

Wśród UChTŁ do wystąpienia zaburzeń psychicznych może dojść w przebiegu:

  • tocznia rumieniowatego układowego (TRU),
  • zespołu antyfosfolipidowego (ZAF),
  • reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS),
  • twardziny układowej (TU),
  • zespołu Sjőgrena (ZS),
  • układowych zapaleń naczyń (UZN),
  • stosowanego leczenia.

Zaburzenia psychiczne występujące w toczniu rumieniowatym układowym

Zmiany w układzie nerwowym pod postacią objawów neurologicznych lub zaburzeń psychicznych są częstą manifestacją zajęcia układu nerwowego (UN) w toczniu rumieniowatym układowym. Zmiany w układzie nerwowym, w tym objawy psychiatryczne, należą do aktualnych kryteriów klasyfikacyjnych TRU (kryterium 8: psychoza, ostry stan otępienny).[2] TRU powikłany zmianami organicznymi w układzie nerwowym nosi nazwę tocznia neuropsychiatrycznego (NPTRU). NPTRU może występować w przebiegu choroby według różnych autorów – u 15-75 proc. chorych na toczeń.[3-11]

W celu ujednolicenia klasyfikacji Amerykańskie Towarzystwo Reumatologiczne (American College of Rheumatology, ACR) wyodrębniło w 1999 roku 19 zespołów neuropsychiatrycznych, które mogą wystąpić w przebiegu TRU (tab. 1).[3]

Small 5333

Tabela 1. Zespoły neuropsychiatryczne w toczniu rumieniowatym układowym (NPTRU) za[3]

Do zespołów ściśle psychiatrycznych zaliczanych jest pięć postaci NPTRU:

1. zaburzenia nastroju,

2. zaburzenia lękowe,

3. zaburzenia poznawcze,

4. psychozy,

Do góry