Jak ja to robię
Społeczność terapeutyczna w leczeniu zaburzeń osobowości
Lek. Jacek Kowaleczko1
Piotr Biernacki1
Opracowała Monika Stelmach
Leczenie osób z zaburzeniami osobowości nie doczekało się jeszcze w Polsce żadnego spójnego programu, który w sposób jasny określałby, na jaką pomoc mogą liczyć pacjenci z tymi dysfunkcjami, w jakim zakresie przysługuje im opieka medyczna, psychologiczna i socjalna. Na przykładzie doświadczeń specjalistów z Oddziału Leczenia Zaburzeń Osobowości i Nerwic krakowskiego szpitala im. Babińskiego pokazujemy, jak wygląda terapia zaburzeń osobowości łącząca podejście psychoanalityczne z regułami społeczności terapeutycznej.
Według ICD-10 zaburzenia osobowości to „ściśle zintegrowane i trwałe wzorce zachowania, przejawiające się jako sztywne reakcje na zmienne sytuacje osobiste i społeczne. Stanowią skrajne lub istotne odchylenia od standardowego w danej kulturze sposobu odbioru, myślenia, odczuwania, a zwłaszcza kontaktów z innymi osobami. Takie wzorce zachowania są stabilne i obejmują różnorodne sfery zachowania i funkcjonowania psychologicznego. Często, choć nie zawsze, wiążą się z różnego stopnia napięciem indywidualnym i trudnościami w funkcjonowaniu społecznym”. Ich przyczyn upatruje się w uwarunkowaniach genetycznych oraz oddziaływaniach psychospołecznych, w tym także doświadczeniach dzieciństwa i dorastania. Eksperci różnią się w ustaleniach, co ma większy wpływ, ale wszyscy zgadzają się co do znaczenia tych elementów. O zaburzeniach osobowości możemy mówić w przypadku dorosłych, a u dzieci i młodzieży o zaburzeniach zachowania, które mogą poprzedzać wystąpienie zaburzeń osobowości, szczególnie osobowości dyssocjalnej. W dużej mierze jednak zależne są od uwarunkowań środowiskowych. Część specjalistów używa określenia „zaburzenia więzi”. W związku z powyższym duże znaczenie w leczeniu ma psychoterapia rodzinna, a w przypadku osób dorosłych pomocne są czasem konsultacje rodzinne.
U pacjentów zakłócony może być wymiar poznawczy, kontrola impulsów i interakcje z innymi ludźmi, które utrudniają lub uniemożliwiają życie na wielu płaszczyznach:
- Prawidłowe funkcjonowanie społeczne – z uwagi na duże trudności w nawiązywaniu i utrzymaniu relacji opieranie się w podejmowaniu decyzji na swoich fantazjach niekonfrontowanych z rzeczywistością, częste nieporozumienia wynikające np. z nadmiernej podejrzliwości.
- Życie rodzinne – niekontrolowane wybuchy gniewu, manipulacje, prowokowanie innych do złości lub agresji, częste lokowanie przyczyn swoich trudności w rodzicach lub partnerze.
- Znalezienie lub utrzymanie pracy – liczne zmiany, zatrudnienie na stanowiskach poniżej możliwości lub niemożność podjęcia pracy z powodu nieadekwatnych wyobrażeń o swoich wysokich kwalifikacjach.
- Złe samopoczucie – szczególnie gdy pacjenci są w stanie rozpoznać, że sami je powodują – jednak doświadczane objawy mogą być też egosyntoniczne, nie są rozpoznawane wtedy jako nieprawidłowość wymagająca zmiany („taki jestem i już”).
