Program edukacyjny
Wirus brodawczaka ludzkiego – manifestacje w jamie ustnej
Dr n. med. Karolina Szaniawska1
Lek. dent. Bartłomiej Iwańczyk1
Lek. dent. Igor Kresa1
Dr hab. med. Izabela Strużycka2
Prof. dr hab. med. Andrzej Wojtowicz1
Stomatolodzy często stają się pierwszym ogniwem rozpoznawania zmian, które mogą mieć charakter przednowotworowy
Liczne badania nowotworów wywodzących się z szyjki macicy, odbytu i narządów płciowych, jamy ustnej i gardła oraz skóry potwierdzają obecność wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV). Wirusa tego zidentyfikowano również w zdrowej skórze i błonie śluzowej. Biorąc pod uwagę tropizm do błony śluzowej lub skóry, a także zdolności do transformacji nowotworowej komórek, wirusy te podzielono na wysoko i nisko onkogenne.[1] HPV należy do heterogennej grupy małych wirusów (52-55 nm) z rodziny papillomawirusów zdolnych do zakażenia i wywołania proliferacji komórek nabłonka błon śluzowych i skóry. Do tej pory na podstawie analizy białek otoczki zidentyfikowano ponad 170 typów wirusa. Uchodzi za jedną z głównych przyczyn rozwoju nowotworów głowy i szyi. Obecne szacunki mówią o ponad 650 tys. nowych zachorowań i ponad 350 tys. zgonów w roku na świecie. Nowotwory jamy ustnej i gardła przestały być wyłącznie problemem osób starszych, gdyż obserwuje się zwiększenie zachorowalności wśród coraz młodszych osób.[2-4] Pomimo istniejącego zagrożenia społeczna świadomość pozostaje na niskim poziomie.
Kto odkrył HPV
Historia badań nad wirusami brodawczaka sięga niemal 100 lat. Pierwsze opisy pochodzą z końca XIX wieku, gdy Macfadyead i Hobday zaobserwowali transmisję brodawek wśród psów. W roku 1907 podobną zależność opisano wśród ludzi. Ze względu na niewielkie zainteresowanie patologią brodawek w ówczesnych czasach musiało minąć niemalże 80 lat, aby badania nad wirusem ponownie zwróciły uwagę naukowców. W kolejnych latach badania dotyczyły wyłącznie występowania zmian brodawkowatych u zwierząt. W 1951 roku Olson i Crook udowodnili, że bydlęcy typ wirusa brodawczaka (BPV) wywołujący brodawki w wyniku transmisji międzygatunkowej na konie potrafi wywołać odpowiednik końskiej sarkoidozy. Badania w następnych latach dotyczyły wpływu zakażenia BPV na indukcję guzów pęcherza u bydła oraz transmisji wirusa, którą po raz pierwszy zaobserwowano na hodowlach tkankowych myszy i bydła.
Dopiero rozwój technik biologii molekularnej w latach 70. XX wieku pozwolił jednak na pewne potwierdzenie wyników obserwacji poczynionych przez badaczy w ciągu 70 lat oraz zidentyfikowanie i dokładną analizę BPV. W międzyczasie badania prowadzone na króliczym wirusie brodawczaka (CRPV) i obserwowane pojedyncze przypadki transformacji nowotworowej pozwoliły na wysunięcie hipotezy, że opisywana grupa wirusów poza wywoływaniem, wydawałoby się niegroźnych, zmian skórnych w pewnych sytuacjach może prowadzić do rozwoju nowotworów. Koncepcja ta potwierdzona została przez Ito i Evansa (1961), którzy udowodnili, że wyizolowane DNA wprowadzone do komórek CRPV wywołuje raka płaskonabłonkowego. Dane uzyskane dzięki badaniom genomu wirusa oraz scharakteryzowanie funkcji jego poszczególnych genów miały decydujące znaczenie we wczesnych badaniach dotyczących wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV).[5,6]
Po raz pierwszy wirus ludzkiego brodawczaka został opisany przez polską dermatolog prof. Stefanię Jabłońską w 1973 roku. Udowodniła ona, że dysplazja Lewandowsky’ego-Lutza (Epidermodysplasia verruciformis) – rzadka genetycznie uwarunkowana choroba skóry, prowadząca do powstania nowotworów – rozwija się tylko w warunkach zakażenia HPV. Dalsza współpraca z Gerardem Othem z Instytutu Pasteura w Paryżu pozwoliła zidentyfikować HPV 5 w zmianach chorobowych. Odkrycia kolejnych kancerogennych wirusów powodujących m.in. chłoniaka Burkitta i raka nosogardła spowodowały wzrost zainteresowania wirusową etiologią nowotworów szyjki macicy u kobiet. Sprzeczne wyniki badań dotyczących HSV 2 przyczyniły się do dalszych poszukiwań, które zakończyły się identyfikacją DNA HPV w szyjce macicy. Nie udało się znaleźć ścisłej zależności pomiędzy wystąpieniem nowotworu a zidentyfikowanym HPV 6 i HPV 11. Dopiero badania nad typami 16 i 18 potwierdziły tę zależność.
W 1966 roku Peyton Rous otrzymał Nagrodę Nobla za badania nad wirusami onkogennymi. Bazujący na jego pracach Harald zur Hausen otrzymał ją w 2008 roku za odkrycie roli HPV w rozwoju raka szyjki macicy.[2,6,7]
Klasyfikacja wirusa
HPV jest bezotoczkowym wirusem o ikosaedralnej symetrii. Materiał genetyczny składa się z pojedynczej cząsteczki dwuniciowego DNA wielkości około 8000 par zasad. Genom podzielony jest na trzy regiony – dwa regiony kodujące białka: wczesny (E – early) odpowiedzialny za ekspresję genów, replikację i przeżycie kodowania oraz region późny (L – late) kodujący białka kapsydu. Rozdzielone są one niekodującym regionem regulatorowym (long control region – LCR) odpowiedzialnym za kontrolę ekspresji genów oraz replikację wirusa. Genom koduje osiem białek wirusowych, które regulują cykl życiowy wirusa. Geny L1 i L2 kodują białka kapsydu.
Próby klasyfikacji wirusa brodawczaka ludzkiego podjęto już na początku lat 80. XIX wieku. Z powodu niedostępności odpowiednich systemów hodowli tkankowej oraz braku możliwości transferowania zwierząt laboratoryjnych były one jednak niedokładne. R...
W ten sposób zidentyfikowano ponad 170 typów HPV, które zostały następnie podzielone na gatunki. Większość HPV występujących w błonach śluzowych jamy ustnej należy do gatunku α, podczas gdy typy skórne są włączone do rodzaju β. Wszystkie typy HPV ...
