Minisympozjum psychiatria

Rola funkcji zachowań w leczeniu zachowań trudnych u pacjentów z zaburzeniami ze spektrum autyzmu

Mgr Katarzyna Szamburska-Lewandowska, dr n. med. Tomasz Srebnicki

Klinika Psychiatrii Wieku Rozwojowego WUM

Adres do korespondencji: Mgr Katarzyna Szamburska-Lewandowska, Klinika Psychiatrii Wieku Rozwojowego WUM, ul. Marszałkowska 24, 00-576 Warszawa, e-mail: klewandowska@wum.edu.pl

Pediatria po Dyplomie 2015;19(1):22-26

Słowa kluczowe

autyzm, zachowania trudne, niepełnosprawność intelektualna

Wprowadzenie

Podstawowymi objawami zaburzeń ze spektrum autyzmu (autism spectrum disorder, ASD) są jakościowe zmiany w interakcjach społecznych, jakościowe zaburzenia komunikacji oraz obecność ograniczonych, powtarzających się i stereotypowych wzorców zachowań, zainteresowań i aktywności.1 Występowanie deficytów w tych obszarach wiąże się ze zwiększonym ryzykiem pojawienia się tzw. zachowań trudnych (challenging behaviors, CB). Matson i Wilkins ocenili, że problem ten dotyczy aż 94% dzieci z objawami ASD.2 Zachowania trudne definiowane są jako nieakceptowalne społecznie i stanowiące fizyczne zagrożenie zachowania negatywnie wpływające na proces edukacji i socjalizacji.3 Stopień ich nasilenia związany jest z nasileniem objawów zaburzeń autystycznych oraz współwystępowaniem niepełnosprawności intelektualnej.4 Wykazano, że osoby z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym częściej prezentują zachowania autoagresywne lub stereotypowe, zaś osoby z ASD – zachowania autoagresywne oraz agresywne, ukierunkowane na inne osoby lub przedmioty. U około 30% pacjentów przejawiających zachowania trudne stwierdzono współwystępowanie objawów ASD i niepełnosprawności intelektualnej.3

Najczęstsze przejawy zachowań trudnych to:

  • agresja fizyczna i werbalna ukierunkowana na inne osoby (m.in. przeklinanie, plucie, gryzienie, kopanie, uderzanie, wyrywanie włosów, niszczenie przedmiotów)
  • zachowania uciążliwe, m.in. napady złości, wyzwiska
  • zachowania stereotypowe i o charakterze autostymulującym
  • zachowania autoagresywne (m.in. uderzanie głową w twarde lub ostro zakończone powierzchnie, wyrywanie włosów, wkładanie różnych przedmiotów do ust w sposób powodujący zranienia, połykanie ich)3,5

Zachowania trudne nie są rzadkie ani incydentalne, ale zazwyczaj stanowią stały wzorzec aktywności. Ich występowanie ma oczywisty wpływ na rozwój i funkcjonowanie dziecka oraz jego najbliższego otoczenia; znacznie pogarsza się jego jakość życia.

Termin analiza funkcjonalna został po raz pierwszy wprowadzony do piśmiennictwa przez Skinnera w celu opisania zależności przyczynowo-skutkowej między zachowaniem jednostki a środowiskiem, w którym żyje, zaś opracowania metod umożliwiających wdrażanie oddziaływań terapeutycznych dokonano na początku lat 90. XX wieku.6,7 Tak zwana funkcjonalna ocena przyczyn zachowań trudnych (functional behavioral assessment, FBA) jest podstawową metodą służącą określeniu, jakie zmienne występujące w środowisku towarzyszą zachowaniom trudnym i je podtrzymują. Dzięki identyfikacji tych zmiennych możliwe jest postawienie hipotez dotyczących funkcji zachowań, co w konsekwencji pozwala na stworzenie planu oddziaływań terapeutycznych prowadzących do ich redukcji bądź wyeliminowania.

Pełna wersja artykułu omawia następujące zagadnienia:

Opis przypadku

Chłopiec w wieku 10 lat z ustalonym rozpoznaniem zaburzeń ze spektrum autyzmu ze współwystępującą niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym. Uczeń specjalnego ośrodka szkolno-wychowawczego, ze [...]
Do góry