Temat numeru
Badania prenatalne a rzadkie aneuploidie
dr n. med. Hanna Moczulska
- Słownik terminów genetycznych przydatnych w diagnostyce rzadkich aneuploidii
- Przegląd prenatalnych testów przesiewowych i diagnostycznych w kierunku rzadkich aneuploidii
- Rzadkie aneuploidie w diagnostyce preimplantacyjnej
Aneuploidie – definicja, podział
Aneuploidie zaliczamy do liczbowych aberracji chromosomowych. Aneuploidią nazywamy nieprawidłową liczbę chromosomów. W warunkach prawidłowych ludzkie komórki posiadają 46 chromosomów tworzących 23 pary, z czego pierwsze 22 to autosomy, a ostatnie to chromosomy płci – chromosom X i chromosom Y. Zdrowy mężczyzna posiada kariotyp 46,XY, a zdrowa kobieta – 46,XX.
Aneuploidie możemy podzielić na monosomie i trisomie. Monosomia to sytuacja, w której występuje tylko jeden chromosom z danej pary. Najczęstszym przykładem jest monosomia chromosomu X, czyli zespół Turnera. Większość monosomii autosomów to wady letalne. Możliwe jest jednak przeżycie płodu w przypadku wystąpienia mozaicyzmu. Trisomia oznacza obecność dodatkowego (trzeciego) chromosomu danej pary, np. trisomia chromosomu 21. U jednej osoby mogą wystąpić złożone aneuploidie, np. dwie trisomie czy monosomia jednego chromosomu i trisomia innego.
Aneuploidie mogą dotyczyć autosomów i chromosomów płci. Do najczęstszych aneuploidii autosomów zaliczamy:
- trisomię chromosomu 21 – zespół Downa
- trisomię chromosomu 18 – zespół Edwardsa
- trisomię chromosomu 13 – zespół Pataua.
Aneuploidie chromosomów płci mają zazwyczaj łagodniejszy przebieg. Najczęściej obserwuje się:
- kariotyp 47,XXX
- kariotyp 47,XYY
- kariotyp 47,XXY – zespół Klinefeltera
- kariotyp 45,X – zespół Turnera.
Do rzadkich aneuploidii autosomów (rare autosomal aneuploidies) zaliczamy aneuploidie chromosomów innych niż 21, 18 i 13. Rzadkie aneuploidie autosomów mogą być zdiagnozowane za pomocą:
- klasycznego badania cytogenetycznego (kariotyp)
- techniki fluorescencyjnej hybrydyzacji in situ (FISH – fluorescence in situ hybridization)
- ilościowej fluorescencyjnej łańcuchowej reakcji polimerazy (qfPCR – quantitative fluorescent polymerase chain reaction)
- porównawczej hybrydyzacji genomowej do mikromacierzy (aCGH – array comparative genomic hybridization)
- analizy polimorfizmów pojedynczych nukleotydów z użyciem mikromacierzy (SNP – single nucleotide polymorphism).
Aby dobrze zrozumieć zasady przeprowadzania diagnostyki prenatalnej rzadkich aneuploidii, konieczne jest poznanie takich zjawisk, jak: nondysjunkcja, mechanizm ucieczki przed trisomią, mechanizm ucieczki przed monosomią, mozaicyzm, disomia jednorodzicielska, heterodisomia, izodisomia, imprinting genomowy czy utrata heterozygotyczności.
