Nowości
Geriatria
Jak rozpoznać majaczenie
Dr n. med. Katarzyna Broczek
Majaczenie (delirium) jest stanem ostrych zaburzeń świadomości, charakteryzującym się gwałtownym początkiem i falującym przebiegiem, występuje często u osób starszych hospitalizowanych z przyczyn somatycznych. Często pozostaje ono nierozpoznane mimo dostępności skal klinicznych, np. CAM, które nie są jednak rutynowo stosowane na oddziałach szpitalnych.
W klasyfikacji ICD-10 rozpoznaniu majaczenia w przebiegu chorób somatycznych odpowiadają następujące kody:
F.05 – majaczenie (niewywołane alkoholem i innymi substancjami psychoaktywnymi)
F.05.0 – majaczenie bez otępienia
F.05.1 – majaczenie nałożone na otępienie
Majaczenie występuje częściej u osób, u których wcześniej występowały zaburzenia funkcji poznawczych, choć może wystąpić u osób bez uprzednich zaburzeń – szczególnie dotyczy to osób najstarszych z ciężkimi chorobami somatycznymi, np. zapaleniem płuc. Wystąpienie majaczenia w znaczący sposób pogarsza rokowanie, zwiększa ryzyko rozwoju przewlekłej niepełnosprawności i zgonu. Jest ono przykrym doświadczeniem dla pacjenta oraz trudnym wyzwaniem dla personelu i rodziny chorego. Wczesne rozpoznanie zagrażającego majaczenia pozwala na szybką interwencję i modyfikację indywidualnych czynników ryzyka. Bezcelowe, bezładne ruchy rąk mogą towarzyszyć majaczeniu, dlatego uważna obserwacja pacjenta może przyczynić się do wczesnego rozpoznania delirium.
Majaczenie (delirium) to zespół objawów: zaburzenia świadomości + zaburzenia poznawcze + zaburzenia percepcji + zaburzenia zachowania.
Majaczenie może być hiperaktywne (z pobudzeniem), hipoaktywne (z nadmierną sennością) lub mieszane (naprzemienne epizody senności i pobudzenia psychoruchowego).
Skala CAM (ang. Confusion Assessment Metod) do rozpoznawania majaczenia:
• Nagły początek i falujący przebieg objawów
• Zaburzenia uwagi (wrażenie kliniczne i test liczenia wspak od 20 do 1)
• Zdezorganizowane myślenie
• Zaburzenia przytomności (nadmierna senność lub pobudzenie)
Majaczenie można rozpoznać, jeśli spełnione są kryteria 1 i 2 oraz 3 lub 4.
Badacze brytyjscy przeprowadzili ciekawe obserwacje w ramach programu zapobiegania majaczeniu prowadzonemu na oddziałach geriatrycznych. Do badania zakwalifikowano 437 pacjentów w średnim wieku 85,3 roku, hospitalizowanych w ciągu 12 miesięcy. U 110 pacjentów rozpoznano 161 epizodów majaczenia.
Bezcelowe ruchy rąk w przebiegu majaczenia obejmują dwa zjawiska:
1. Skubanie pościeli, ubrania przypominające wyciąganie nitek, podnoszenie włosa lub małych przedmiotów (ang. carphology)
2. Wykonywanie ruchów rąk w powietrzu imitujące skubanie wełny, łapanie drobnych przedmiotów (ang. floccillation)
Objawy te zostały po raz pierwszy opisane przez Hipokratesa (500 lat p.n.e.).
Bezcelowe skubiące ruchy rąk towarzyszyły tylko 12,5 proc. przypadków delirium, ale ich wystąpienie było wysoce specyficzne dla majaczenia. Obliczono, że jeśli u pacjenta występowały bezcelowe ruchy rąk, ryzyko wystąpienia majaczenia było prawie siedmiokrotnie większe niż prawdopodobieństwo niewystąpienia ostrych zaburzeń świadomości u tej osoby. Co więcej, śmiertelność w grupie pacjentów, u których obserwowano nieprawidłowe ruchy rąk, była dwukrotnie większa niż u pacjentów bez tego objawu. Bezcelowe ruchy rąk są łatwe do rozpoznania za pomocą przyłóżkowej obserwacji zachowania pacjenta. Stwierdzenie tego objawu winno skłaniać do analizy występowania innych objawów majaczenia i poszukiwania odwracalnych przyczyn zaburzeń świadomości. Niestwierdzenie bezładnych ruchów rąk nie wyklucza rozpoznania delirium, gdyż objaw ten występuje tylko u części chorych. Obserwacja bezcelowych ruchów rąk może być szczególnie przydatna do rozpoznawania hipoaktywnej postaci majaczenia, gdy u pacjenta nie występują objawy ogólnego pobudzenia psychoruchowego.