Udar mózgu

Zaburzenia snu i czuwania, często zaniedbywane przez lekarzy, występują u 20-40% pacjentów z udarem mózgu. Bezdech podczas snu, zarówno obturacyjny, jak i ośrodkowy, często pojawia się bezpośrednio po udarze mózgu – w wielu publikacjach wykazano, że zaburzenia oddychania w czasie snu występują u 50-70% pacjentów w ciągu pierwszych 3 miesięcy od udaru. Związek między udarem mózgu, nadciśnieniem tętniczym i zespołem bezdechu podczas snu jest złożony. Nie ma danych pochodzących z kontrolowanych badań klinicznych, niemniej w przypadku istotnego objawowego bezdechu podczas snu, nadmiernej dziennej senności oraz zwiększonego ryzyka sercowo-naczyniowego powinno się rozważyć włączenie terapii z zastosowaniem ciągłego dodatniego ciśnienia w drogach oddechowych.¹¹

Uraz mózgu

Uraz mózgu może doprowadzić do pojawienia się wielu różnych objawów, ale pacjenci skarżą się powszechnie na nadmierną senność dzienną oraz na odwrócenie rytmu snu i czuwania. Co ciekawe, stwierdzono, że stężenie neuropeptydu hipokretyny (która jest niewykrywalna u pacjentów z narkolepsją) gwałtownie spada po urazie mózgu, a następnie u większości pacjentów stopniowo wzrasta do prawidłowych wartości. Fakt ten może stanowić fizjologiczne wyjaśnienie senności dziennej pojawiającej się u wielu pacjentów w pierwszych tygodniach po urazie mózgu.¹² U osób z utrzymującą się dłużej sennością dzienną stosowano z różnym powodzeniem leki, np. modafinil.

Choroby nerwowo-mięśniowe

Wiele postępujących chorób nerwowo-mięśniowych może doprowadzić do narastającego osłabienia mięśni oddechowych. To z kolei może prowadzić do nocnej hipowentylacji i stopniowej progresji do niewydolności oddechowej. Wielu pacjentów z takimi chorobami skarży się na męczliwość i obniżoną tolerancję wysiłku z powodu osłabienia mięśni szkieletowych, przez co objawy nocnej hipowentylacji mogą być przeoczone, o ile nie przeprowadzi się starannych badań przesiewowych w początkowym stadium choroby. U wszystkich pacjentów z postępującym osłabieniem obejmującym mięśnie twarzy, mięśnie opuszkowe i bliższe zalecany jest pomiar porannej gazometrii krwi tętniczej oraz całonocna pulsoksymetria. Do chorób powodujących istotne zaburzenia oddychania należą choroba neuronu ruchowego, dystrofia mięśniowa Duchenne’a oraz miastenia (myasthenia gravis).

W przebiegu choroby neuronu ruchowego nocne dławienie się i nocna hipowentylacja są szczególnie częste u pacjentów z umiarkowanie zaawansowaną chorobą. Istnieją wiarygodne dowody, że inwazyjna wentylacja nocna (NIV – nocturnal invasive ventilation) powoduje ustąpienie objawów i wpływa pozytywnie na funkcjonowanie pacjenta w ciągu dnia.¹³ Długotrwały wpływ takiej terapii na czas przeżycia jest mniej jednoznaczny, ale wyniki niewielkich badań klinicznych sugerują korzyści w tym zakresie.¹⁴

Dystrofia miotoniczna

Szczególną uwagę należy poświęcić dystrofii miotonicznej, w której obserwuje się senność pochodzenia ośrodkowego oraz nieprawidłowy sen w fazie REM, a także nasilone zaburzenia oddychania podczas snu.¹⁵ Postępowanie w takich przypadkach jest skomplikowane i wymaga wielodyscyplinarnej opieki terapeutów posiadających odpowiednią wiedzę na temat tego schorzenia. Modafinil jest skuteczny u niewielkiego odsetka chorych. Według doświadczeń autorki nocna wentylacja inwazyjna nie zawsze jest tolerowana, nawet w przypadkach zaawansowanej niewydolności oddechowej.

Zespół niespokojnych nóg

Zespół niespokojnych nóg (RLS – restless legs syndrome) jest częstym schorzeniem, występuje u około 5-10% populacji ogólnej i ma związek m.in. z niedoborem żelaza, dializą oraz ciążą. W około 50% przypadków stwierdza się także rodzinne występowanie tej choroby. Zespół ten charakteryzuje się obecnością nieprzyjemnych doznań czuciowych w obrębie łydek i ud, które zmuszają pacjenta do poruszania kończynami dolnymi. Przebiegają one według wyraźnego rytmu okołodobowego: nasilają wieczorem oraz podczas pierwszej połowy nocy. Objawy te pozwalają na odróżnienie zespołu niespokojnych nóg od neuropatii, w której zaburzenia czucia najbardziej nasilone są w obrębie stóp, ich pojawianie się nie jest podporządkowane żadnemu rytmowi okołodobowemu, a poruszanie kończynami nie przynosi pacjentowi ulgi. Współwystępujące z zespołem niespokojnych nóg okresowe ruchy kończyn we śnie mogą doprowadzić do fragmentacji snu na tyle nasilonej, że pacjenci mogą odczuwać senność dzienną. Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne, takie jak amitryptylina, mogą nasilać objawy zespołu niespokojnych nóg i dlatego należy ich unikać, natomiast gabapentyna, agoniści receptora dopaminergicznego (np. ropinirol, pramipeksol), klonazepam i opioidy prowadzą do ich ustąpienia. Jeśli stężenie ferrytyny wynosi <45 mg/dl, należy włączyć leczenie substytucyjne żelazem.¹⁶