Wprowadzenie

Osierdzie składa się z dwóch surowiczych blaszek pokrywających serce i początek wielkich naczyń. Blaszkę wewnętrzną (trzewną) stanowi cienka błona surowicza zrośnięta z powierzchnią serca (epicardium), blaszka zewnętrzna (ścienna) ma natomiast budowę surowiczo-włóknistą i przez część włóknistą związana jest z otaczającymi narządami, stabilizując pozycję serca w śródpiersiu. Między blaszkami osierdzia znajduje się potencjalna przestrzeń zawierająca w warunkach fizjologicznych niewielką ilość płynu, który zmniejsza tarcie i ułatwia poruszanie się blaszek osierdzia względem siebie w czasie cyklu pracy serca. Worek osierdziowy obok wspomnianych funkcji pełni również rolę ochronną przed urazami i czynnikami infekcyjnymi. Choroby zapalne osierdzia w populacji dziecięcej są najczęstszą przyczyną dolegliwości bólowych w klatce piersiowej związanych z układem krążenia. Zapalenie osierdzia stanowi jedną z chorób osierdzia, które w ostatnich wytycznych European Society of Cardiology (ESC) zostały podzielone na zespoły osierdziowe o wspólnym obrazie klinicznym (tab. 1). Zespoły te mają różną etiologię i mogą występować samodzielnie bądź współistnieć ze sobą.

Definicja

Według obecnych wytycznych zapalenie osierdzia można rozpoznać na podstawie stwierdzenia dwóch z czterech kryteriów:

• typowe dolegliwości bólowe w klatce piersiowej – ostry ból nasilający się w trakcie oddychania, ustępujący w pozycji siedzącej i pochyleniu do przodu
• szmer tarcia osierdziowego
• zmiany w EKG (wklęsłe uniesienie ST w wielu odprowadzeniach z charakterystyczną ewolucją zmian, obniżenie odcinka PQ)
• wysięk w worku osierdziowym.

Do kryteriów pomocniczych należą podwyższone wartości wskaźników zapalnych (CRP, OB), leukocytoza i dodatkowe cechy zapalenia osierdzia w badaniach obrazowych (echo, TK, CMR).

Etiologia

 U dzieci najczęstszymi przyczynami zapalenia osierdzia są infekcje wirusowe (zwłaszcza w okresie niemowlęcym); pozostałe czynniki infekcyjne są zdecydowanie rzadsze i obejmują bakteryjne zapalenie osierdzia (gruźlicze zapalenie osierdzia na obsza...

Obraz kliniczny

Objawy podmiotowe zapalenia osierdzia obejmują:

• ból w klatce piersiowej – typowo jest to zlokalizowany ostry ból w okolicy lewego brzegu mostka, nasilający się w trakcie oddychania i kaszlu, zależny od pozycji ciała (ból wzrasta w pozycji leżącej, zmniejsza się w pozycji siedzącej i przodopochyleniu)
• gorączka – często towarzyszy zapaleniu osierdzia u dzieci
• nudności, wymioty, czkawka, dysfagia, chrypka – występują w przypadku wysięku osierdziowego z uciśnięciem i podrażnieniem struktur otaczających worek osierdziowy (przepony, przełyku, nerwu błędnego, nerwu krtaniowego wstecznego, nerwu przeponowego)
• tachypnoe, narastająca duszność – płytki szybki oddech jest związany z wysiękiem w worku osierdziowym i nasileniem dolegliwości bólowych w trakcie głębokiego oddychania
• objawy ogólne – osłabienie, męczliwość.

Badanie lekarskie u dziecka z zapaleniem osierdzia może nie wykazać odchyleń od normy w przypadku niewielkiego wysięku i braku zaburzeń układu krążenia. Przy istotnym wysięku pojawiają się klasyczne objawy rozwijającej się tamponady serca. Objawy ...