Psychiatria sądowa

Regulacje dotyczące stosowania przymusu bezpośredniego – przegląd krytyczny

Dr hab. med. Robert Pudlo

Katedra Psychiatrii w Tarnowskich Górach, Wydział Lekarski z Oddziałem Lekarsko-Dentystycznym w Zabrzu, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

Adres do korespondencji: Dr hab. med. Robert Pudlo, Katedra Psychiatrii Śląskiego Uniwersytetu Medycznego, ul. Pyskowicka 49, 42-612 Tarnowskie Góry

Przymus bezpośredni jest jednym z najtrudniejszych i najbardziej obciążających emocjonalnie działań lekarza. Obciążenie to wynika przede wszystkim z konieczności stosowania siły wobec pacjenta i obawy przed zerwaniem relacji terapeutycznej, ale też przed ryzykiem spowodowania i odniesienia obrażeń oraz koniecznością wyjaśniania sytuacji rodzinie chorego, a czasem i innym pacjentom. Coraz większego znaczenia nabiera też ryzyko prawne, w szczególności obawa przed naruszeniem skomplikowanych przepisów, co może zostać zinterpretowane jako naruszenie praw pacjenta i skutkować roszczeniami odszkodowawczymi. Dodatkową uciążliwością jest konieczność udzielania wyjaśnień licznym instytucjom kontrolnym, którym zdarza się apriorycznie negatywne nastawienie do stosowania przymusu czy do psychiatrii w ogóle.

Prawną podstawą stosowania przymusu bezpośredniego jest art. 18 Ustawy o ochronie zdrowia psychicznego z 19 sierpnia 1994 roku,[1] a przepisem wykonawczym Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 28 czerwca 2012 roku w sprawie sposobu stosowania i dokumentowania zastosowania przymusu bezpośredniego oraz dokonywania oceny zasadności jego zastosowania.[2] Te dwa akty prawne podejmują próbę bardzo szczegółowej regulacji stosowania przymusu, jednak robią to w sposób niedoskonały.

Analizę tych regulacji trzeba zacząć od opisanych w art. 18 ustawy warunków pozwalających na stosowanie przymusu, które – utrzymując wypowiedź w języku lekarskim – należy nazwać wskazaniami.

Zgodnie z art. 18.1: „Przymus bezpośredni wobec osób z zaburzeniami psychicznymi, przy wykonywaniu czynności przewidzianych w niniejszej ustawie, można stosować tylko wtedy, gdy przepis niniejszej ustawy do tego upoważnia albo osoby te:

1) dopuszczają się zamachu przeciwko:

a) życiu lub zdrowiu własnemu lub innej osoby lub

b) bezpieczeństwu powszechnemu, lub

2) w sposób gwałtowny niszczą lub uszkadzają przedmioty znajdujące się w ich otoczeniu, lub

3) poważnie zakłócają lub uniemożliwiają funkcjonowanie podmiotu leczniczego udzielającego świadczenia zdrowotnego w zakresie psychiatrycznej opieki zdrowotnej lub jednostki organizacyjnej pomocy społecznej”.[1]

Można więc powiedzieć, że poza odwołaniem do innych przepisów ustawa formułuje trzy wskazania, z których dwa zostały zredagowane niebezpiecznie wąsko. Zapis „dopuszczają się zamachu” oznacza, że przymus bezpośredni wolno stosować dopiero wówczas, ...

Ostatnie z trzech wskazań jest niepełne, gdyż nie uwzględnia podmiotów leczniczych innych niż psychiatryczne. Tymczasem osoby z zaburzeniami psychicznymi są leczone w różnych ośrodkach (co wynika wprost z art. 5 ustawy), a na niektórych oddziałach...

Pełna wersja artykułu omawia następujące zagadnienia:

Pośpiech bez uzasadnienia

Namysłu wymagają zapisy dotyczące „niezwłocznego” raportowania przymusu lekarzowi upoważnionemu przez marszałka województwa. Żaden przepis prawny nie daje temu lekarzowi możliwości reakcji [...]

Wadliwy paragraf

Artykuł 18.11 ustawy zawiera delegację dla ministra zdrowia, która jest podstawą rozporządzenia i którą – z powodu kontrowersyjnych zapisów tego ostatniego [...]

Na tropie absurdów

§ 5 ogranicza możliwość stosowania unieruchomienia lub izolacji w jednostkach pomocy społecznej do ośmiu godzin. Dłuższe okresy są możliwe wyłącznie w [...]

Podsumowanie

Regulacje stosowania przymusu są nadmiernie rozbudowane i wyraźnie – być może celowo – zniechęcają do jego stosowania, przez co stwarzają zbędne [...]
Do góry