W celu oceny efektywności programu zapobiegania infekcjom w gabinecie stomatologicznym mogą być stosowane takie narzędzia jak okresowe oceny obserwacyjne, listy kontrolne oraz rutynowy przegląd narażenia zawodowego. Dzięki prowadzeniu takiej oceny istnieje możliwość poprawy skuteczności zarówno programu zapobiegania infekcjom, jak i samych protokołów praktyki dentystycznej. W przypadku stwierdzenia braków lub problemów we wdrażaniu procedur, w celu ich eliminacji konieczne jest prowadzenie dalszej oceny, działań naprawczych oraz szkoleń.[6] Niestety dane literaturowe wykazują, że używanie list kontrolnych jest przez lekarzy stomatologów uważane za obciążenie administracyjne i bywa znacznie rzadsze niż w przypadku lekarzy innych specjalności.[7]

Standardowe środki ostrożności w gabinecie stomatologicznym mające na celu ochronę personelu i zapobieganie rozprzestrzenianiu się infekcji wśród pacjentów obejmują przede wszystkim:

• higienę rąk,
• stosowanie środków ochrony osobistej,
• przygotowanie sterylnych instrumentów,
• przygotowanie stanowiska pracy.

Higiena rąk

Higiena rąk jest niewątpliwie najważniejszym środkiem zapobiegającym rozprzestrzenianiu się infekcji w gabinecie stomatologicznym. Ręce jako główne narzędzie pracy stomatologa powinny podlegać specjalnej technice higienicznego mycia. Ta technika została szczegółowo opisana w wytycznych WHO dotyczących higieny rąk w opiece zdrowotnej.[8] Należy pamiętać, że przed wykonaniem rutynowych badań dentystycznych i zabiegów niechirurgicznych do mycia rąk można używać wody i zwykłego mydła lub mydła przeciwdrobnoustrojowego. Takie postępowanie jest jednak niewystarczające w sytuacji, gdy doszło do kontaktu z materiałem zakaźnym lub płynami ustrojowymi, bądź gdy lekarz przygotowuje się do zabiegów chirurgicznych. Wówczas należy wdrożyć także procedurę higienicznej dezynfekcji rąk. Wskazane jest przeprowadzanie dezynfekcji dłoni przez lekarza stomatologa w pięciu momentach.[9] Schematycznie prezentuje je rycina 3. W przypadku wszystkich rodzajów produktów do higieny i dezynfekcji rąk należy postępować zgodnie z instrukcją producenta.

Ryc. 3. Pięć momentów dezynfekcji rąk przez lekarza stomatologa (opacowanie własne).

Bardzo ważne jest także indywidualne dbanie personelu o przestrzeganie zasad postępowania w gabinecie stomatologicznym. Pracownicy tej placówki muszą mieć krótko obcięte, niepokryte lakierem paznokcie i nie mogą nosić na rękach żadnej biżuterii, w szczególności pierścionków.

Środki ochrony osobistej

Podstawowymi środkami ochrony osobistej personelu gabinetu stomatologicznego są:

• odzież i obuwie robocze,
• rękawiczki jednorazowe,
• okulary ochronne,
• osłona twarzy.

Zarówno lekarze, jak i osoby asystujące powinni pracować w gabinecie dentystycznym w ubraniach roboczych z krótkim rękawem, co ułatwia częste mycie oraz dezynfekcję rąk. Długie rękawy uniemożliwiają przeprowadzenie skutecznego procesu higieny. Na czas trwania zabiegów personel powinien nakładać jednorazowe fartuchy z długimi rękawami w celu osłonięcia ubrania roboczego przed kontaminacją i zapewnienia pacjentowi większego bezpieczeństwa.

W trakcie badania i leczenia stomatologicznego lekarz jest zobowiązany do użytkowania rękawiczek jednorazowych. Należy pamiętać, że rękawiczki te powinny być zmieniane w każdym przypadku konieczności odejścia od unitu i pacjenta. Dodatkowo wskazane jest przechowywanie rękawiczek z dala od unitu, gdzie są one szczególnie narażone na kontaminację drobnoustrojami pochodzącymi z jamy ustnej wielu pacjentów. Wówczas same mogą stanowić źródło zakażeń. Najnowsze badania wykazały, że w celu zmniejszenia ryzyka perforacji rękawic, a tym samym ryzyka zakażenia, skutecznym rozwiązaniem jest stosowanie podwójnych rękawiczek.[7] Praktyka ta nie jest jednak zalecana przez CDC, podobnie jak płukanie jamy ustnej przed zabiegiem w celu zmniejszenia obciążenia bakteryjnego.

Oczy oraz twarz personelu powinny być chronione przyłbicami, maskami z szybką lub okularami. Należy pamiętać, aby po każdym użyciu zostały one odpowiednio zdezynfekowane, a następnie umyte i wysuszone.

Obok ochrony personelu medycznego w gabinecie dentystycznym ważna jest również ochrona pacjentów. Bezpośrednio przed zabiegiem dentysta bądź asystentka powinni zabezpieczyć odzież pacjenta jednorazową serwetą stomatologiczną z przylepnym brzegiem, ułatwiającym jej dobre umocowanie. Serweta chroni przed zabrudzeniem ubrania i zapewnia jałowe środowisko w czasie wykonywania zabiegu. Jest to szczególnie istotne w przypadku szycia tkanki szwem chirurgicznym. Dodatkowo pacjent powinien przepłukać jamę ustną środkiem aseptycznym szczególnie przed zabiegami operacyjnymi przeprowadzanymi w jamie ustnej oraz po ich zakończeniu. Przed piaskowaniem zębów należy pamiętać o zabezpieczeniu oczu pacjenta zdezynfekowanymi i umytymi okularami ochronnymi oraz o przykryciu jego ubrania czystą jednorazową serwetą.

Istotnym aspektem w gabinecie stomatologicznym jest postępowanie z odzieżą roboczą czystą i brudną. Ze względów epidemiologicznych ważne jest, aby była ona prawidłowo segregowana i przechowywana. W obrębie pomieszczeń placówki należy zapewnić szatnię lub szafę dwudzielną (bądź dwie pojedyncze szafy) z rozdziałem na odzież służbową i odzież prywatną, a także odpowiedni zamykany pojemnik na brudną odzież. Odzież brudną należy prać w profesjonalnej pralni. Jednorazowe fartuchy oraz inne środki ochrony osobistej (np. maski) powinny być usuwane zgodnie z zasadami dotyczącymi odpadów medycznych.[9]

Przygotowanie sterylnych instrumentów

Niezwykle ważną czynnością w praktyce stomatologicznej, chroniącą przed rozprzestrzenianiem się zakażeń, jest sterylizacja narzędzi i sprzętu wykorzystywanego do zabiegów. Sterylizacja to proces, który polega na niszczeniu drobnoustrojów i ich przetrwalników metodami fizycznymi, takimi jak wysoka temperatura czy nasycona para wodna pod zwiększonym ciśnieniem. Aby uzyskać gwarancję sterylności instrumentów i urządzeń w gabinecie stomatologicznym, konieczne jest opracowanie procedur dotyczących zasad sterylizacji. Istotne jest uwzględnienie w nich:

• procesu przygotowania narzędzi do sterylizacji,
• pakowania materiałów i narzędzi w opakowania do sterylizacji,
• zasad układania pakietów w komorze autoklawu,
• zasad otwierania pakietu po sterylizacji,
• dokumentowania procesu.

Tylko dzięki właściwemu postępowaniu z narzędziami i urządzeniami wielorazowego użycia możliwe jest uzyskanie gwarancji ich sterylności, a co za tym idzie – bezpieczeństwa.